ULUSAL VE YEREL ÇEVRE YÖNETİMLERİNİN ETKENLİK ÖLÇÜTLERİ

Doç. Dr. Firuz Demir YAŞAMIŞ

Çevre  sorunlarının tüm hızı ve olanca yıpratıcı etkisi  ile hüküm sürmekte olduğu ülkemizde içlerinde çevre ile ilgili kaygılar barındıranları biraz olsun rahatlabilecek bir olumlu  gelişme "çevre  yönetimi"nin  gelişmesinde yatmaktadır.  Kuşkusuz,  hemen belirtmek  gerekirki,  bu  gelişme her türlü  tatmin  edici  olma özelliğinden  oldukça uzak bulunmaktadır. Ancak,  çevrenin  yöne­tilebilir bir  olgu olduğu artık giderek daha  geniş bir  kesim tarafından kabul edilmektedir. 

Çevre  yönetiminin  kurumsallaşmasında  ulusal  bazda gözlemlenen  gelişmeler arasında üniversitelerimizin  bazılarında çevre  ile  ilgili olarak okutulmakta olan  mühendislik  dersleri

yanında  'çevre  yönetimi', 'çevre  planlaması',  'çevresel  etki değerlendirmesi',  'çevre  hukuku'  ve 'çevre  ekonomisi'   gibi derslerin girmeye başlamasıen fazla dikkat çekici olanıdır.

Aynı şekilde, içlerinde barındırdıkları geniş boyutlu  pek çok karmaşaya, yetersizliğe ve çelişkiye karşın Çevre  Yasası'nn uygulanması bağlamında yürürlüğe konulmuş olan "Hava  Kalitesini Koruma",  "Su  Kirliliğini  Önleme",  "Katı Atıkların Kontrolü"  ve  "Gürültü Kontrol" yönetmelikleri gibi eşitli düzenleyici  metinlerde  de çevre  yönetiminin  kimi unsurlarına rastlamak olanaklı duruma gelmiştir.

Bunlara  koşut  şekilde, Yedinci Beş Yıllık  Kalkınma  Planı Stratejisi'nde  yeralan  20 yapısal değişim  projesinden  birinin çevre olarak kabul edilmesi, strateji belgesinde olumlu sayılması

gereken kimi önlemlere yerverilmesi ve, bunlar kadar önemli olmak üzere,  Yedinci Plan'ın Çevre Özel İhtisas  Komisyonu  tarafından hazırlanan  çevre  yönetimine  ilişkin  bir  strateji  belgesinin

Devlet  Planlama  Teşkilatı'nn  elinde olması bu  yolda  önemli sayılması gereken bazı kıpırdanmaların ortaya çıkmaya başladığını göstermektedir.

Öte  yandan,  merkezi yönetimin taşra  örgütünün  en  önemli kurumları olan   valilik ve kaymakamlıklarda, yasa ve yönetmeliklerin  kendilerine verdiği önemli görevler nedeniyle, tüm  altyapı eksikliklerine ve  teknik  bilgi  yetersizliklerine karşın   çevre sorunlarını giderici   çalışmalar    yapılmaya çalışılmaktadır.

Aynı şekilde,  yerel yönetimlerimizin bazılarında  da,  em­biryonik nitelikte olsa da, çevresel örgütlenmenin ilk  örnekleri görülmeye başlanmıştır.

 

Ayrıca,  özel sektör kuruluşları arasında da  yadsınamayacak önemde  bir çevre eylemi başlamış bulunmaktadır. Bazı ülkelerde, özel sektör, kaybolan çevresel değerlerin,   son  analizde,  ken­dileri  için  de  zarar verici olabileceğini  görmüş  ve  çevreyi korumak yolunda   bizzat   kendileri   girişimlerde   bulunmaya başlamılardır. Uluslararası Ticaret Odası'nın (ICC)  öncülüğünde gelişmeye  başlayan çevresel denetçilik (environmental auditing) hareketi  uluslararası ticari tahkim konuları arasına alınmış  ve ABD'de çevre denetçileri ayrı bir oda şeklinde örgütlenerek  özel sektöre  çevre  yönetimi çalımaları konusunda  piyasa  koşulları çerçevesinde yardımcı olmaya başlamıştır.

Üçüncü sektör olarak bilinen ve hükümet dışı örgütler  olan gönüllü kuruluşların çevresel   niteliklerin   korunması ve geliştirilmesi  yolundaki  yoğun çabaları da çevresel  yönetimi gelişmeye zorlayıcı önemli bir etmen olarak kabul edilmelidir.

Bu gelişmeler, göreceli olarak, olumlu ve umut verici şekilde nitelenmelidir.  Ancak,  ne varki, göreceli olarak  nitelenen  bu durumun  ayrıntılı bir irdelemesini yapmak gerekmektedir.  Etken (effective)   bir  çevre  yönetiminin   oluşturulması konusunda sorulması gereken  bazı temel sorular vardır: 'Ulusal  ve  yerel ölçekte,  herhangi  bir çevre  yönetiminin etken  sayılması için sahip  olunması gereken nitelikler nelerdir?', 'Olması gereken nitelikler  için  ne  gibi ölçütler  kullanlanılabilir?'  ya  da "Etken bir çevre yönetiminin ölçütleri neler olmalıdır?'.

Bu  çalışmanın amacı etken bir çevre yönetimi için  belirgin bir 'ölçütler listesi' geliştirmektir. Böyle bir ölçütler listesi geliştirmenin çevre yönetimin gelişmesi yönünden oldukça  yararlı ve katkı sağlayıcı nitelikte olacağı sanılmaktadır.

 

Hangi  ölçekte  olursa  olsun,  çevre  yönetiminin  etkenlik düzeyinin ölçülmesinde temel bir araç olarak kullanılması gereken bu ölçütler bir yandan oluşturulan yapı içindeki sistemik  eksik­liklerin  belirlenmesine yardımcı olurken; öte yandan  da, çevre yönetimini geliştirmek isteyenlere izlenmesi gereken yol,  yöntem ve strateji konusunda yolgösterici olacaktır.

ÖLÇÜTLER LİSTESİ: BİR DENEME

 

Yukarda belirtilen ama‡ ‡er‡evesinde gelitirilmi olan  ve

gerek ulusal ve gerekse yerel ”l‡ekte ‡evre y”netiminin  etkenlik

dzeyinin saptanmasnda kullanlabilecek olan bir ”l‡tler liste­

si aa§da verilmitir.

           „

---

„

---

 

1. €evresel niteliklerin korunmas ve gelitirilmesi yolunda

siyasal iradenin varlk dzeyi

         „

---

„

---

 

2.  Ulusal  ya da yerel ”l‡ekte ‡evre  y”netimi  ile  ilgili

temel ama‡larn belirlenmesinde netlik dzeyi

         „

---

„

---

 

3.  Gelece§e  y”nelik olarak ulalmas  istenilen  ‡evresel

kalite hedeflerinin saptanmas

         „

---

„

---

 

4.  ˜zlenmesi  gereken  ‡evre  politikalarnn   gelimilik

dzeyi

         „

---

„

---

 

5.  Teknik,  y”netsel, ekonomik ve hukuksal  ‡evre  y”netimi

ilevlerinin ve sre‡lerinin gelimilik dzeyi

         „

---

„

---

 

6.  €evre  planlamas  ve  ‡evresel  denet‡ilik   (auditing)

‡almalarnn yeterlilik dzeyi
7±3

Š

         „

---

„

---

 

7. €evresel ”rgtlenmenin yeterlilik, etkililik ve  verimli­

lik dzeyi

         „

---

„

---

 

8.  €evre ile ilgili olarak kamu otoritelerine tannan  yet­

kilerin gelimilik dzeyi

         „

---

„

---

 

9. '€evresel Etki De§erlendirmesi' (€ED) srecinin kurumsal­

lamasndaki gelimilik dzeyi

         „

---

„

---

 

10.  Teknik  ve teknolojik altyap ve  donanmn  yeterlilik

dzeyi

         „

---

„

---

 

11. Finansman koullarnn yeterlilik dzeyi

         „

---

„

---

 

12. €evre i‡in e§itimin yeterlilik dzeyi

         „

---

„

---

 

13. €evre ile ilgili olarak yaplan insangc  planlamasnn

yeterlilik dzeyi

         „

---

„

---

 

14.  Duyarl ve bili‡li bir yurtta toplulu§unun varl§  ve

bu toplulu§unun kamusal kararalma srecine katlma olanaklar

         „

---

„

---

 

15.  Hedefe y”nelik y”netim anlaynn benimsenme ve  uygu­

lanma dzeyi.

         „

---

„

---

 

Yukarda  belirtilen ”l‡tler etken saylabilecek bir  ‡evre

y”netim modelinde aranmas gereken

---

en az koullar

---

 ifade etmekte­

dir. Hemen belirtmek gerekirki listede yeralan ”l‡t konular bir

anlamda  bireysel, subjektif ve ”l‡lemez nitelikte  g”rlebilir.

Ancak,  bilinmelidir  ki, bu ”l‡tler  ‡evre  y”netimi  konusunda

gerek  yurt   i‡inde ve  gerekse yurt   dnda  ‡evre  ”rgtleri

zerinde  yaplan  uzun sreli aratrmalara dayaldr.  Yine  de

ifade  etmek gerekirki, ”l‡tler listesi, hi‡ bir ekilde,  kesin

ve  sabit bir liste olarak g”rlmemeli; aksine olarak,  de§erlen­

dirme  ‡almalarn  daha anlaml klabilecek  baka  ”l‡tlerle

desteklenmesi  gereken  bir kuramsal ‡er‡eve  oluturma  giriimi

olarak kabul edilmelidir.

---

S˜YASAL ˜RADE

---

         „

---

„

---

 

€evresel niteliklerin korunmas ve gelitirilmesi  konusunda

yaplacak  ‡almalarda baar elde edilebilmesi i‡in  ulusal  ve

yerel ”l‡ekte siyasal iradenin varl§, aksi ileri  srlemeyecek

”l‡de,  ”nemli bir gerekliliktir.  Ancak, ne varki,  bu  olgunun

saptanmas iki a‡dan olduk‡a zordur. Bunlardan birincisi  ekono­

mik y”nden gelime savam veren ve ‡evresel bilin‡lenme dzeyi­

nin yeterli dzeyde gelimedi§i siyasal rejimlerin siyaset  adam­

larnda  ekonomik gelime ve istihdam konusunda belirgin  bir  

---

”n

yarg

---

  bulunmasdr.  Ger‡ekten bu tr  lkelerin  politikaclar

‡evresel  endielerle   ekonomik   gelime   istekleri   arasnda

giderilemez  ve  uzlalamaz  nitelikte  ve  ”nemli  bir  ‡eliki

oldu§una inanrlar ve tercihlerini genellikle ekonomik gelimeden

ve  istihdam  yaratmaktan yana  kullanrlar.   ˜kincisi,  siyasal

iradeyi yanstmak durumunda olan baz kararalma orunundaki yetki­
7±3 Šliler de ‡evre ile ilgili olarak olumlu ve destek verici g”rler

belirtebilirler,  ancak,  bunlar eyleme  d”ntrmekte  isteksiz

davranabilirler.

         „

---

„

---

 

Yukarda  belirtilen  nedenlerle  ‡evre  konusunda   siyasal

iradeyi  belirlemek  olduk‡a  g‡ ve zor  olabilir.  Ancak,  buna

karlk, herhangi bir toplumda siyasal iradenin varlk  dzeyini

g”steren  baka  sre‡ ve olgular da vardr.  Bunlardan  bazlar

aa§da belirtilmitir.

         „

---

„

---

 

Bir  toplumda siyasal iradenin varl§n g”steren en  ”nemli

unsurlardan birincisi toplumsal yaam dzenleyen yasalarda ‡evre

koruma  ‡almalarna  verilen yer ve ”nemdir.   ™rne§in,  ABD'de

yrrlkte bulanan "Ulusal €evre Politikas Yasas", "Temiz  Hava

Yasas"  ve  "Temiz  Su Yasas" gibi  yasalar  ‡evre  konusundaki

ulusal  siyasal  iradenin varl§n g”teren en  ”nemli  hukuksal

d”kmanlardr.   Ayrca,   eyalet   meclislerince   ve   belediye

meclislerince kabul edilen eyalet ve belde yasalar i‡inde  ‡evre

konusuna  verilen  ”nem  ve yer de  siyasal  iradenin  varlk  ve

g‡llk dzeyini g”steren ”nemli unsurlardr.

         „

---

„

---

 

Siyasal iradeyi  belirleyen bir baka unsur da '€evre Master

(Ana)  Planlar'dr.  Bu  tr planlarn varl§  veya  yoklu§u  o

toplumun  ‡evre koruma ve gelitirme  konusundaki  kararll§nn

bir  g”stergesi  olarak  kabul edilmek  gerekir.  Ger‡ekten  baz

lkelerde ve baz yerel y”netimlerde bu ama‡la ulusal ya da yerel

”l‡ekli  ‡evre  master planlar hazrlanm ve  uygulama  alanna

konulmutur.  Polonya'da  WHO  ve  Polonya  hkumetinin  birlikte

gelitirdi§i  '€evre  Master Plan' ve ABD'de  uygulanmakta  olan

'kysal  y”netim   master planlar' bu  konularda  verilebilecek

”rnekler  arasndadr.  Bu  tr planlarda  ‡evresel  sorunlar  ve

”ncelikleri belirlenmekte, ‡evre korumas konusundaki ama‡lar  ve

hedefler  ortaya  konulmakta  ve  izlenmesi  gereken  stratejiler

belirlenmektedir.

         „

---

„

---

 

Siyasal iradenin varlk derecesinin ”l‡lebilece§i bir baka

unsur  da  'Yllk  €evre  Durum  Raporlar'dr  (State  of   the

Environment  Reports). €evre y”netimi gelimi lkelerde  yrtme

organ,  genellikle yllk olmak zere, d”nemsel olarak  ‡evrenin

i‡inde  bulundu§u  koullar ve ‡evresel  sorunlarn  giderilmesi

yolunda yaplmakta olan ‡almalar g”steren bir rapor hazrlamak

ve  bunu yasama organnn bilgisine sunmak durumundadr. Pek  ‡ok

lkede  var olan bu sistem hem yasama organnn  ‡evre  konusunda

bilgilendirilmesi  ile sonu‡lanmakta ve  hem de yasama  organnn

‡evre konusunda yaplacak harcamalarda daha bilin‡li kararalmas­

na  olanak  vermektedir.  Bu nedenle de '€evre  Durum  Raporlar'

Devlet  organlar  arasnda iletiimi ”ng”ren ”nemli  bir  ilevi

yerine   getirmekte  ve  siyasal  iradenin   varlk   derecesinin

anlalmas konusunda iyi bir 'g”sterge' g”revi yapmaktadr.

         „

---

„

---

 

Siyasal  iradenin  varl§  konusunda  bavurulabilecek  bir

baka belge de pek ‡ok lkede, ve bu arada Trkiye'de,   uygulama

olana§ bulan ulusal kalknma planlardr. Bu tr planlar lkenin

ekonomik  y”nden kalknmas i‡in  izlenecek  politika ve  strate­

jileri, ‡evre ile ilgili olarak yaplmas gereken yatrmlar  ve  
7±3 Šbunlara ayrlmas gereken ”denekleri belirlerler. Bu  nitelikleri

itibaryla da, ulusal kalknma planlarnn ‡evresel i‡eri§i ‡evre

ile  ilgili ulusal siyasal iradenin varl§nn anlalmas  konu­

sunda iyi bir g”sterge olmak durumundadr.

         „

---

„

---

 

Bu  konuda  bavurulabilecek  son  bir  g”sterge  de  

---

tevik

sistemleri

---

 i‡inde ‡evresel unsurlara verilen ”nem, ayrlan pay ve

tannan ”nceliktir. Tevik sistemlerinin incelenmesi ve  irdelen­

mesi ‡evre konusundaki ulusal siyasal irade dzeyinin saptanmas­

na yardmc olabilecek bir baka unsur olarak kabul edilmelidir.

         „

---

„

---

 

Buraya kadar yaplan a‡klamalardan a‡klkla   g”rlmelidir

ki,  ‡evre konusunda siyasal iradenin varl§n ”l‡mek  konusunda

”nemli   dzeyde  kolaylatrc  ve  bir   yargya   varlmasn

sa§layc  g”stergeler vardr. Bu g”stergeler iyi  belirlenir  ve

irdelenirse ‡evre  koruma ve gelitirme konusundaki ulusal ya  da

yerel  siyasal iradenin saptanmas ‡ok zor olmayacaktr.

---

€EVRE Y™NET˜M˜N˜N TEMEL AMA€LARININ BEL˜RLENMES˜

---

         „

---

„

---

 

Bundan sonraki b”lmde a‡klanacak olan ‡evresel hedeflerle,

bu  b”lmn konusu olan ‡evresel ama‡lar genellikle  birbirlerini

‡a§rtran  ve  aralarndaki anlam farkllamas,  ‡ok  saydaki

kimseye  g”re,  pek belli olmayan   kavramlardr.  Bu  satrlarn

yazar  ise ama‡lar ile hedefler arasnda  anlam karmaasna  yol

a‡lmasn ”nleyecek bir tanmlama ile kavramlara a‡klk  getir­

mek istemektedir.

         „

---

„

---

 

Bize  g”re, ama‡lar ulalmak istenilen soyut ve  idealistik

son noktalar iaret ederler. Bu ‡er‡evede ”l‡lemez olmak  nite­

likleri  a§r basar . Buna karlk hedef kavram  ise  ulalmak

istenilen  somut ve ”l‡lebilir nitelikli son noktalarla  ilgili­

dir.

         „

---

„

---

 

Yukarda  yaplan  tanmlama ‡er‡evesinde, etken  bir  ‡evre

y”netiminin  varlk  dzeyinin saptanabilmesi i‡in ulusal  ya  da

yerel  ‡evresel  ama‡lar  belirlenmek  gerekmektedir.  S”zkonusu

ama‡lardan  vazge‡ilemez olmas gerekenlerinin  bazlar  aa§da

belirtilmitir.

         „

---

„

---

 

# €evresel etkilerin y”netimsel kararalma sre‡lerinde temel

etmen olmasn sa§lamak,

         „

---

„

---

 

#  €evresel  kirlilikleri ”nlemek  ve  ‡evresel  nitelikleri

gelitirmek,

         „

---

„

---

 

#  €evresel  planlamaya ve ‡evre konusunda  ‡almakta  olan

kurumlar arasnda egdme ”ncelik vermek,

         „

---

„

---

 

# Do§al kt kaynaklarn israfn ”nlemek,

         „

---

„

---

 

# Yaplmas planlanan altyap projelerinin ‡evre ile  uyumlu

olmasn sa§lamak,

         „

---

„

---

 

# €evresel etki de§erlendirmesi sisteminin ‡evre y”netiminde   
7±3 Šegemen olmasn sa§lamak,

         „

---

„

---

 

# €evresel kararalma sre‡lerinin ‡evresel veri sistemlerine

dayal olmasn sa§lamak,

         „

---

„

---

 

#  €evre  sorunlar ile ilgili sorun ‡”zc  odak  noktalar

oluturmak.

         „

---

„

---

 

Yukarda  belirtilen bu ama‡lar herhangi bir ‡evre  y”netimi

sisteminde  olmas  gereken temel  ama‡lar  oluturmaktadr.  Bu

ama‡lara,  kukusuz,  baka  baz  ama‡larn  daha  eklenebilmesi

olanakldr.  Ancak, en azndan, bu temel ama‡larn ilgili  ‡evre

y”netim  oda§  tarafndan  benimsenmi olmas  etken  bir  ‡evre

y”netimi i‡in esas olarak kabul edilmelidir.

---

€EVRE KAL˜TES˜NE ˜L˜K˜N HEDEFLER˜N BEL˜RLENMES˜

---

         „

---

„

---

 

€evre  y”netimi konusunda etkenlik dzeyini  gvence  altna

alacak  olan asl unsur ise ‡evresel niteliklerle ilgili   olarak

gelecekte  ulalmas  gereken noktalarn  somut  ve  ”l‡lebilir

olarak   belirlenmesi,   yani   ‡evresel   kalite    hedeflerinin

saptanmas, olacaktr.

         „

---

„

---

 

€evre  kirliliklerinin  hemen  hepsi  belirli   parametreler

kullanlarak ”l‡lebilecek  niteliktedir. Etken bir ‡evre y”netim

sisteminin  oluturulmas  a‡sndan  yaplmas  gereken  ‡alma

mevcut  ‡evresel  nitelik de§erlerini (hava,  su,  grlt  gibi)

”l‡mek  ve  gelecekte  ulalmak  istenilen  nitelik  hedeflerini

belirlemek olmaldr. ™rne§in, herhangi bir kentdeki  hava  kali­

tesini  iyiletirmek  i‡in mevcut kirlilik  parametrelerinin  'x'

ug/m3'den 'y' ug/m3'e indirgenmesinin planlanmas ya da  herhangi

bir   g”ldeki  kirlilik  parametrelerinin  'x'  ug/litreden   'y'

ug/litreye azaltlmak istenmesi ‡evresel hedef belirlemek anlam­

na gelecektir.

 

         „

---

„

---

 

Yerel,   b”lgesel  ya  da  ulusal  ”l‡ekte   ‡evre   y”netim

sistemleri de, biraz sonra belirtilecek olan, ‡evre  politikalar

kapsamnda ksa, orta ve uzun erimli ‡evresel nitelik hedeflerini

belirlemeli, bu hedefleri standartlar yolu ile yasalatrmal  ve

uygulama  alanna  koymaldrlar.  Bu  ba§lamda,  ‡evresel  stan­

dartlarn  g‡l  bir ekilde olumas etken bir  ‡evre  y”netimi

a‡sndan kritik bir ”nem  kazanmaktadr.

 

---

€EVRE POL˜T˜KALARININ SAPTANMASI

---

 

         „

---

„

---

 

Ulusal  ya  da  yerel ‡evre  y”netiminin  etkenlik  dzeyini

”l‡mek amacyla bavurulabilecek bir baka ”l‡t de ilgili ‡evre­

sel y”netim oda§nn ‡evre sorunlar ile ilgili politikalarn ne

”l‡de gelitirmi oldu§unun aratrlmas ve irdelenmesi olmal­

dr. Yaplacak bu ‡alma ile ulusal ya da yerel ‡evre  ”rgtnn

‡evre  ile ilgili olarak politikalarnn olup olmad§, varsa  bu

politikalarn yeterlilik dzeyi ve bu tr politikalar gelitiril­

memise eksikliklerin hangi alanlarda yo§unlat§nn  saptanmas

ama‡lanacaktr.

 
7±3

Š

         „

---

„

---

 

Bu takdirde, yant aranmas gereken temel sorular  "€evresel

politikalar hangi alanlarda gelitirilmelidir?" ve "€evre politi­

kalar    neleri  ”ng”rmelidir?"  olmaldr.   Aa§da,   ulusal,

b”lgesel  ya  da  yerel bir ‡evre y”netim  birimi  i‡in  ‡evresel

politikalarn  belirlenmesi  amacyla yaplm bir  tanmlama  ve

snflandrma yeralmaktadr. ß

---

---

         €3           

---

3 

---

  Yaam,  Firuz  Demir, Yerel ve B”lgesel €evre  Aratrmalar  ˜‡in  Bir

Yaklam, €a§da Yerel Y”netimler Dergisi, Eyll 1993, Cilt 2, Say 5, s.  27-

35.

---

ß  

 

---

Su Kalitesi ˜le  ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i. Yaplmas planlanan olan i‡mesuyu, kanalizasyon ve kata­

tk  ileme  ve  depolama tesisleri  gibi  altyaplarn  ‡evrenin

ekolojik  dengesini gelitirecek ve ‡evreye en az  zarar  verecek

ekilde   ger‡ekletirilmelerini     savunmak   ve   bu   yoldaki

‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Koruma  altna alnan b”lgelerin bozulmamas  ve  ‡evre

sorunlarnn  artrlmamamas  i‡in duyarl  y”relere  atksu  ve

kanalizasyon   gibi   altyap  ebekelerinin   uzatlmasnn   ve

dearjlarn bu y”relere yaplmasnn ”nne ge‡mek,

 

         „

---

„

---

 

iii. Atksularn yerst akarsu ve durgun sular ile yeralt

su   kaynaklarn   kirletmesinin   ”nne   ge‡ilmesini   ”ng”ren

‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

iv.  Su  kalitesi standartlarnn gelitirilmesi ve  en  iyi

ekilde  uygulanmas i‡in gerekli ‡almalar yapmak  ve  gerekli

egdm ”nlemlerini almak,

 

         „

---

„

---

 

v.  Su kalitesi ile ilgili olarak yrrlkte bulunan  kanun,

tzk  ve  y”netmeliklerin en etkili  bir  ekilde  uygulanmasn

”ng”ren ”nlemler almak,

 

         „

---

„

---

 

vi. ˜‡mesuyu temini ve atksu dearj ile ilgili  ‡almalar

yapan birimler arasnda egdm sa§lamak ve ‡evre ve imar planla­

rna aykr den bireysel ‡almalarn ”nne ge‡mek.

 

---

Hava Kalitesi ˜le ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Hava kalite standartlarn gelitirilmesi  ve  yrrl§e

konulanlarn  en  etkili  bir ekilde  uygulanmas  i‡in  gerekli

”nlemleri almak,

 

         „

---

„

---

 

ii.  ™zellikle yo§un hava kirlili§i bulunan  y”relerde  Hava

Kalitesi  Y”netmeli§i'nin  uygulanmas  i‡in  gerekli   ”nlemleri

almak,

 

         „

---

„

---

 

iii. Alan kullanm ve planlamas teknikleri yolu ile ‡evre­

sel  kaliteyi  bozacak ekilde byme e§ilimi  g”steren  yerleim

alanlarnn sorunlarna ”zel bir dikkatle e§ilmek,
1±3Ð[1]Ð[1]

Š

         „

---

„

---

 

iv. Ticari, tarmsal, endstriyel, enerji retimine ilikin,

kentsel ve evsel kaynaklardan (noktasal) ve de ulam  ara‡larn­

dan  (‡izgisel) ‡evreye verilen emisyonlarn olabildi§ince en  az

dzeye indirilmesi yolundaki ‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

v.  Hava kalitesi konusunda kararalmay kolaylatracak  bir

bilgi  ve  veri  temeli oluturulmas ve bir  ”n  uyar  g”revini

yerine  getirmesi  i‡in b”lge ”l‡e§inde hava  kalitesi  ”l‡me  ve

izleme (monitoring) sistemi kurmak ve iletmek.

 

---

Grltnn Azaltlmas ˜le ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Her  trl ‡evrede grltnn fiziksel ve  tinsel  insan

sa§l§  zerinde  olumsuz  etki  yaratmayacak  dzeyde  olmasn

ama‡layan ‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Grlt  standartlarnn gelitirilmesi   ve  yrrl§e

konulanlarn  en iyi ekilde uygulanmas i‡in  gerekli  ”nlemleri

almak ve egdm ‡almalarnda bulunmak,

 

         „

---

„

---

 

iii. ˜mar plan ve ulam plan hazrlama ‡almalar  sra­

snda   ve inaat ruhsat alnma sreci i‡inde grlt  etmeninin

g”z”nnde bulundurulmasn sa§lamak,

 

         „

---

„

---

 

iv.  Bina   yapm  standartlar  i‡ine  grlty   ”nleyici

”nlemlerin alnmasn sa§lamak,

 

         „

---

„

---

 

v. Grlt dzeyini artracak ‡almalarn ”nne ge‡ilmesini

”ng”ren ‡almalar desteklemek.

 

---

Katatk Y”netimi ˜le ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i. Katatk y”netiminin gelitirilmesi ile ilgili teknolojik

gelimeleri  destekleyecek  ve belediyelerce  uygulanan  katatk

y”netimi  y”ntemlerinin ‡evre a‡sndan bir tehlike  yaratmayacak

ekilde ve kirlilik retmeyecek bir bi‡imde olmasn sa§lamak,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Bata yeniden kullanlabilir maddeleri  geri  kazanmay

ama‡layan  tesisleri  kurmak zere ”zellikle  birbirlerine  yakn

yerleim yerleri arasnda ortak giriimlerde bulunmak,

 

         „

---

„

---

 

iii. Katatklarn dzenli ve sa§lkl depolanmas ile  geri

kazanlmas  konularnda  mevcut  teknolojinin   gelitirilmesini

desteklemek,  bu  tesislerin plan ve projelerini  hazrlatmak  ve

finansman i‡in kaynak bulma ve gelitirme ‡almalarnda  bulun­

mak.

 

---

Do§al ve Yapay Afetlerle ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Do§al  veya  yapay olarak meydana  gelmi  ancak  i‡inde

bulundu§u  koullar  itibariyla insan sa§l§na   ve  gvenli§ine

kar tehdit oluturan b”lgelerde alansal ve mekansal  gelimenin

”nlenmesini sa§lamak,

 
7±3

Š

         „

---

„

---

 

ii.  Sismik  tehlikelerin  ”n  planda  tutulmasn   ”ng”ren

‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

iii. Sel ve taknlara kar (ky erozyonu dahil) hazrlk­

l  olmay  ”ng”ren ‡almalar  desteklemek ve  sel/takn  i‡in

monitoring ve ”n uyar sistemleri kurmak ve iletmek,

 

         „

---

„

---

 

iv.  Do§alparklarn,  yabanyaam  alanlarnn,  tarihi   ve

kltrel ‡evrenin korunmas yolundaki ‡almalar desteklemek.

 

---

Enerji ˜le ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i. Evsel, kamusal, ticari, endstriyel ve tarmsal her trl

enerji  kullanmnn en verimli bir bi‡imde  ger‡ekletirilmesini

sa§lamak,

 

         „

---

„

---

 

ii. Kt kaynaklarn gelecek kuaklar i‡in saklanmas amacy­

la enerji talebini azaltan ”nlemleri desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

iii. Elektrik  retim merkezlerinin ‡evresel etkiler a‡sn­

dan sakncal sonu‡lar yaratmasn ”nleyici ‡almalar destekle­

mek,

 

         „

---

„

---

 

iv.  Bilinen enerji kaynaklarnn tasarrufu ve daha  verimli

kullanm ile ilgili aratrmalar ve kirlilik yaratmayan  enerji

kaynaklarnn gelitirilmesi ile ilgili ‡almalar desteklemek,

 

---

Radyasyon ve Toksik Etkili Katatklarla ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Radyasyon  ve toksik etkili  katatklarn  denetimi  ve

depolanmas  ile ilgili olarak gvenlik artrc ”nlemleri  almak

ve bu alanda yaplmakta olan ‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Olas  bir radyoaktif ve  toksik  kirlenme  tehlikesine

kar kentlerde ”zel koruyucu ve ”nleyici ”nlemler almak.

 

---

Pestisidlerle ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  K”tcl etki yaratabilen kimyasal gbre, pestisid,  her­

bisit  ve fungisitlerin yola‡abilece§i kirlenmelerin  ve  zararl

etkilerinin en aza indirilmesini ”ng”ren ‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Pestisidlerin daha az kullanlmasn sa§layacak  ”nlem­

leri desteklemek.

 

---

Termal Kirlenme ˜le ˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Deniz, akarsu ve g”llere yaplan atk s  dearjlarnn

en  az dzeye indirilerek ‡evresel kalitenin  bozulmasnn  ”nne

ge‡ilmesini ”ng”ren ‡almalar desteklemek,

 

         „

---

„

---

 

ii.  Denizlerdeki  biyolojik yaam tehlikeye  sokan  termal

kirlilik  kaynaklarnn b”lgede yaylmasn  ”ng”ren  ‡almalara

kar ‡kmak.

 
7±3

Š

---

€evre  Y”netimi Ve Planlamas Kapasitesinin  G‡lendirilmesi  ˜le 

˜lgili Politikalar

---

 

         „

---

„

---

 

i.  Gerek ulusal ”l‡ekte, gerek b”lge ”l‡e§inde  ve  gerekse

belediyelerde  ‡evresel  y”netim ve  planlamann  g‡lendirilmesi

i‡in bir veri temeli oluturmak, kararalma srecini ussal  temel­

lere oturtmak, mevcut ‡evre kalitesini srekli olarak izlemek  ve

tehlikeleri  ”nceden  belirleyebilmek ve ulusal  ve  uluslararas

kurulularla   srekli   ibirli§i  i‡inde   olunmasn   ”ng”ren

‡almalar  destekleyerek  ‡evre  y”netiminin  ve  planlamasnn

temel ‡atsnn kurulmas yolundaki ‡abalara ”nderlik etmek,

 

         „

---

„

---

 

ii. €evre y”netimi i‡in ”n koul olan ilke, sre‡ ve  yapt­

rmlar  gelitirmek ve beldesel ‡evre mevzuat i‡ine  aktarlma­

larn sa§lamak.

 

---

€EVRE Y™NET˜M˜NE ˜L˜K˜N STRATEJ˜LER˜N BEL˜RLENMES˜

---

 

         „

---

„

---

 

€evresel   politikalarn  belirlenmesi   ‡almasn   ‡evre

y”netimine ilikin stratejilerin belirlenmesi ‡almas izlemeli­

dir.   Politika  kavram,  tanm  olarak,  bir  ama‡   ve   hedef

do§rultusunda  yaplmas  gereken etkinlikler  toplulu§unu  ifade

eder. Strateji kavram ise s”zkonusu etkinliklerin hangi bi‡im ve

tarz  i‡inde  ve ne gibi y”ntemler  kullanlarak  yaplaca§  ile

ilgilidir.  Bu  ba§lamda ‡evre stratejileri de ‡evresel  ama‡  ve

hedeflere   ilikin  etkinliklerin  nasl  ve   hangi   y”ntemler

kullanlarak  ger‡ekletirlece§inin  belirlenmesi  anlamna  gel­

mektedir.

 

         „

---

„

---

 

€evre  y”netimi ‡er‡evesinde izlenmesi gereken ve  her  biri

bir  di§erini  tamamlayc nitelikte olan d”rt  ayr  stratejiden

s”zetmek olanakl g”rnmektedir.

 

         „

---

„

---

 

€evre  y”netimine  ilikin  birinci  strateji  

---

mevcut  ‡evre

kalitesinin  saptanmas

---

  olmaldr.  Bir  baka  anlatmla  ‡evre

y”netimi a‡sndan yerine getirilmesi gereken ilk ilevler toplu­

lu§unu mevcut ‡evre kalitesinin duragan ve dinamik ”zelliklerinin

anlalmas  oluturmaldr. Bu ama‡la, ”ncelikle, ”l‡me  sistem­

leri  kurulmak gerekir. Hava kalitesine, su  kalitesine,  grlt

dzeyine, radyasyon miktarna, toksik etki dzeyine ve meteorolo­

jik  ve  hidrolojik koullara ilikin  ”zelliklerin  belirlenmesi

sorunu ancak ”l‡me olanaklarna sahip olunmas ile ‡”zmlenebile­

cektir.   Mevcut  ‡evresel kalite koullarnn  belirlenmesi  et­

kinli§ini  ise gelece§e y”nelik kalite hedeflerinin  belirlenmesi

etkinli§i  izlemelidir.  Biraz ”nce de belirtildi§i  zere,  hava

kalitesi  a‡sndan  saptanan ve insan sa§l§,  flora  ve  fauna

a‡larndan sakncal oldu§u anlalan 'x' de§erinden  belirlenen

sakncalarn  ortadan  kalkaca§ bilinen  'y'  de§erine  ulamay

kararlatrmak ‡evresel hedefleri belirlemek anlamna gelecektir.

 

         „

---

„

---

 

Bu  somut  ve ”l‡lebilir hedefler,  ilgili  ‡evre  y”netimi

snrlar  i‡indeki  yetkili otoritenin karar ile,  belirli  bir

norm, daha bilinen ifadesi ile standart, durumuna  d”ntrlmeli

ve bireylerin uymak ya da ger‡ekletirmek zorunda olduklar yasal

kurallar eklini almaldr.  
7±3

Š

         „

---

„

---

 

Do§al  olarak,  s”zkonusu  kurallarn   uygulanabilirli§inin

sa§lanmas  ya da aykr davranta bulunanlara  kar  caydrc

bir  etki yaratlmas bakmlarndan gerekli  yasal  yaptrmlarn

gelitirilmesi  de bu strateji ‡er‡evesinde ‡”zmlenmesi  gereken

bir  baka ‡evresel etkinlik olarak g”rlmelidir. Bu  yaptrmlar

uyarda bulunmakdan, para ve hapis cezalarna, etkinli§in  durdu­

rulmasna,  bozulan de§erlerin eski ekline  d”ntrlmesine  ve

tazminat ”denmesine kadar de§ien g”rnmler alabilmelidir.

 

         „

---

„

---

 

˜kinci strateji

---

atklarn denetim altna alnmasdr.

---

  Yuka­

rda  belirtilen 'emir ve denetim' stratejisinin tamamlayc  bir

baka  stratejisi de ‡evreye braklmakta olan atklarn  denetim

altnda tutulabilmesidir. Bu ama‡la kirliliklerin hangi nedenler­

den,  noktalardan  ve etkinliklerden  kaynaklad§nn  saptanmas

gerekir. Bu, esas itibaryla, bir izleme (monitoring)  sisteminin

kurulmas anlamna gelecektir. Bir baka ifade ile, oluturulacak

bir izleme a§ aracl§ ile s”zkonusu ‡evre kirlili§i ile ilgili

temel  bilgiler  toplanmal,  kirlili§in zaman  i‡inde  ve  mekan

zerindeki davranlar  belirlenmeli, bu bilgiler envanterlenme­

li, bilgi ve veri bankalar oluturulmal, gncelli§i sa§lanmal,

kirlilik  haritalar ekline d”ntrlmeli ve  alnacak  stareji

kararlarna  esas  olmak  zere  srekli  olarak  irdelenmelidir.

Kurulacak  bu  tr bir sistemin uzants  olmak  zere,  toplanan

bilgiler ‡er‡evesinde alnacak kararlar uygulayacak ve yaplacak

mdahaleleri yerine getirecek ekipler oluturulmal ve bu ekipler

aracl§  ile  aykrl§ saptanan  davranlara  gerekli  yasal

yaptrmlar  uygulanarak  ‡evre  gvenli§inin  bozulmamas  temin

edilmelidir.

 

         „

---

„

---

 

€evresel  stratejilerin  ‡ncs ise y”rede  yaplacak  her

trl  yatrmn  ve sorumluluk alan  snrlar  i‡inde  meydana

gelecek  sosyo-ekonomik  gelimelerin ‡evresel  kalite  de§erleri

zerindeki  olas  olumsuz etkilerini, bu tr  sakncalar  ortaya

‡kmadan ”nce, belirlemeyi ve yatrmn balamasndan ”nce gerek­

li    ”nlemlerin    alnmasn   sa§layabilen    bir    dzene§in

kurumsallatrlmas  olmaldr.  Bu dzene§in ad

---

‡evresel  etki

de§erlendirmesidir.

---

 Bu ‡er‡evede, y”rede yaplacak  etkinliklerle

ilgili olarak bir ‡evresel etki de§erlendirmesi raporlama  sreci

oluturulmal ve ulusal ya da yerel y”netim yetkilileri  ”nerilen

yatrm konusunda son s”z s”yleme yetkisine sahip olabilmelidir.

A‡klkla  belirtilmelidir  ki  bu  yalnzca  merkezi  hkumetler

tarafndan yerine getirilmesi gereken bir strateji de§il;  fakat,

ayn  zamanda yerel y”netimler tarafndan da, merkezi  hkumetden

ba§msz olarak, uygulama alanna konulabilecek olan bir strateji

olmak durumundadr.

 

         „

---

„

---

 

€evre  stretjilerinin sonuncusu alnan tm ”nlemlere  karn

ortaya  ‡kacak olan

---

‡evresel kirliliklerin ortadan  kaldrlmas

ve  zararl  etkilerinin giderilmesidir.

---

 Bu tr  ‡almalar  esas

itibaryla  mhendislik projelerinin hazrlanmas ve  uygulanmas

‡almalar ile ilgilidir. Bir anlamda, ‡evresel kirlili§in kabul

edilebilir  bir  maliyetle  insan  ve  ‡evre  sa§l§  i‡in  risk

oluturmayan   bir dzeye ‡ekilmesini ama‡lamas nedeniyle  

---

opti­

mizasyon   projeleri

---

  olarak  adlandrlabilecek  olan  bu   tr  
7±3 Š‡almalar kirletici kaynaklarn kirliliklerini azaltmaya, art­

maya ve bertaraf etmeye y”neltici ”nlemlerden oluacak ve belirli

bir maliyet ve finansman unsurunu i‡erecektir.

 

---

€EVRESEL ˜LEVLER˜N VE SšRE€LER˜N BEL˜RLENMES˜

---

 

         „

---

„

---

 

Kukusuz,  son  analizde, ‡evre y”netimi bir  dizi  ilevden

(function) ve bu ilevlerin yerine getirilme bi‡im ve  koullar­

nn belirlenmesi anlamna gelen sre‡lerden (procedure) oluacak­

tr. €evre y”netiminin performans dzeyi de bu ilevlerin  yerine

getirilmesi  srasnda  elde edilen baar dzeyi  ile  eanlaml

olacaktr.

 

         „

---

„

---

 

Kapsamlar, kaynaklar, nitelikleri ve hukuksal  dayanaklar

a‡sndan  ‡evresel ilevleri ulusal ya da yerel ilevler  olarak

ikiye  ayrabilmek olanakl g”rnmektedir.

 

---

Ulusal €evre ˜levleri

---

 

         „

---

„

---

 

Ulusal  ‡evre ilevleri, herhangi bir lkede, yerel  y”netim

birimlerinden  daha  ‡ok, merkezi hkumet ve  onun  tara  ”rgt

tarafndan   yerine  getirilmesi  gereken  ilevlerdir.  Bu   tr

ilevler lke ‡apnda tektip ve eitlik ilkesi g”z”nnde  tutula­

rak ger‡ekletirilmesi gereken ilevlerdir. Ancak, hemen  belirt­

mek  gerekirki,  ulusal  nitelikli  ilevlerle  yerel   nitelikli

ilevler arasnda kesin ve net bir ayrm yapmak her zaman  kolay

olmayacaktr.  Baz ‡evre y”netimi ilevlerinin her  iki  y”netim

dzeyi tarafndan da yerine getirilebilmesi olanakldr.

 

         „

---

„

---

 

Ulusal  ‡evre  ilevleri aa§da  alt  alt  b”lm  eklinde

incelenmitir. 

 

         „

---

„

---

 

Ulusal  ‡evre ilev  trlerinden birincisi

---

‡evresel  kirlen­

melerin ”nlenmesi i‡in kamunun do§rudan mdahale etmesini ”ng”ren

---

 

ilevlerdir.   "Emir vererek" dzeltme  stratejisinin  i‡eri§inde

yeralan anlaylara uygun olan bu ilevler toplumsal ve  ekonomik

davranlar i‡in standart normlar gelitirme, bireylerce uyulmas

zorunlu davranlar oluturma ve ‡eitli etkinlikler i‡in  yasak­

lar koyma niteli§ine brnmektedir.

 

         „

---

„

---

 

˜kinci  tr  ilev ise

---

baz  ”nlemler  dolaysyla  ‡evresel

kirlenmelerin  ortaya  ‡kmasn  ”nleme

---

  trndeki   sre‡lerden

olumaktadr. Burada herhangi bir ekilde do§rudan mdahale ya da

yasaklama  s”zkonusu  olmamakta; ancak, ortaya  konan  sre‡lerin

sonucu olarak ‡evresel kirliliklerde azalmalar meydana  gelmekte­

dir.     Bunlarn    belli   ballar    unlardr:    kirletici

har‡lar/vergileri koymak, tesis kurma ve iletme ve bu tesisler­

den kirletici yayma i‡in izin ve ruhsat sistemleri oluturmak  ve

arazi/alan planlamasn ve kullanmn ‡evresel zararlar ”nleyi­

ci nitelikte ger‡ekletirmek.

 

         „

---

„

---

 

Bunlardan  birincisinde,  retimleri nedeniyle ‡evreye  kir­

letici  vermek durumunda olan iletmelerin, ‡evreye  braktklar

kirletici  atklarn  her  bir birimi  i‡in,  yasalarla  saptanan

oranda   bir   

---

har‡  ya  da  vergiyi

---

  kamu   y”netimine   ”demesi  
7±3 Š”ng”rlmektedir.  Har‡/vergi  gelirleri,  bir  yandan,   ‡evresel

kirliliklerin  ”nlenebilmesi i‡in yaplacak ‡almalar  nedeniyle

gereksinim  duyulan finansman yk i‡in bir gelir  kayna§  yara­

trken;  ”te  yandan, retilen maln  birim  maliyetinde  meydana

getirece§i  ykselme nedeniyle maln fiyatnn  artmasna,  artan

fiyat nedeniyle mala olan talebin azalmasna, azalan talep neden­

iyle retimin  azalmasna  ve,  dolayl olarak da, azalan  retim

nedeniyle ‡evresel kirlilik dzeyinin dmesine yola‡acaktr.  Bu

tr  ‡evre  vergileri arasnda yeralabilecek olan  vergi  trleri

unlardr:   svatk  vergileri,   katatk  vergileri,  gazatk

vergileri, iletme vergileri, kayt vergileri, lisans  vergileri,

kullanma vergileri, temizleme ve  artma  vergileri, retim  ver­

gileri,  emisyon vergileri, rn vergileri, ambalaj vergileri  ve

beklenmedik kar vergisi.

 

     „

---

„

---

 

Kirletici firmalarn ‡alma koullarn belirleyen  iletme

---

ruhsatlar

---

 ve ‡evreye brakabilecekleri atk miktarlarn  belir­

leyen

---

izin sistemleri

---

nin oluturulmas da,  bu firmalarn ‡alma

koullarn  belirleyici  olmalar  nedeniyle, bu  ‡er‡evede  ele

alnabilecek bir baka tr ulusal ‡evre ilev trn  oluturmak­

tadr.  ˜zin ve ruhsat sistemlerinin oluturulmasyla  iletmeler

‡alabilmek  i‡in  ilgili kamu y”netiminden ”nceden  izin  almak

zorunda  kalacak  ve, ancak, kendisine verilecek  izin  koullar

‡er‡evesinde   ‡almalarn  srdrebileceklerdir.  Esasl   bir

izleme  ve denetleme sisteminin de kurulmu olmasn  ”ng”ren  bu

sre‡ sonucunda izin koullarna uymayan iletmelerin ‡almalar

kamu  y”netimleri tarafndan durdurulabilecek ve, b”ylelikle  de,

‡evresel  kirlenmelerde ”nemli bir azalma meydana gelmi  olacak­

tr.  

 

     „

---

„

---

 

Bu  tr ilgin‡ ”rneklerden biri de

---

pazarlanabilir  kirletici

kotalar

---

 kavramdr. Buna g”re, kent i‡in optimum olarak belirle­

nen  bir  hava kalitesini gvence altna  almak  zere  kirletici

reten  kurululara  kirletme  kotalar  tannmakta  ve  kirlilik

dzeyi  bu noktada sabit tutulmak istenmektedir. Bu durumda  kent

ortam i‡ine girecek yeni kirletici kaynaklara izin  verilmemekte

ya   da  bu  tr  kurulular  mevcut  kotalardan   satn   almaya

zorlanmaktadr.  Kota  hakkn satan kirletici  ise  ya  kirlilik

yaymay    ”nleyici   ”nlemler   almakta   ya   da    ‡almasn

durdurmaktadr. Sonu‡ta da istenilen kalite dzeyi sakl  tutula­

bilmektedir.

 

     „

---

„

---

 

---

Alan  kullanm planlamas

---

 (landuse planning) y”ntem ve  tek­

nikleri  de ‡evre kirliliklerinin ”nlenebilmesinde olduk‡a  byk

bir potansiyele ve ”neme sahiptir. "Zoning" olarak bilinen b”lge­

leme  ve  kentsel  mekan, fiziksel ve  topografik  koullar  da

dikkate alarak, belirli kent ilevlerine ayrmak olana§ zerinde

”zellikle  durmak  gerekir. Pek ‡ok ‡evre kirlili§i  esas  olarak

yanl  yerse‡iminden  ve alan  kullanmndan  kaynaklanmaktadr.

Egemen rzgar  kalplarn  dikkate almayan  endstriyel   yerse­

‡iminin  flora ve fauna zerindeki etkileri ya da tarmsal a‡dan

verimli arazilerin endstriyel ve kentsel ama‡larla  kullanlmas

gibi  sorunlar  bu  a‡dan g”z”nnde  tutulmas  gereken  yeterli

”rnekler olmaldr. Belirtilen bu ‡er‡eve i‡inde, do§ru bir  alan

planlamas  yaplmas  ve yaplan planlarn  etkili  bir  ekilde  
7±3 Šuygulanmas  ‡evresel kirliliklerin ”nlenmesinde ”nemli  bir  rol

oynamak durumunda olacaktr.

 

     „

---

„

---

 

Ulusal  ‡evre  ilevlerinin ‡ncs de  

---

destekleyici  trde

”nleme  ilevleridir

---

.  Bu tr ilevler  merkezi  hkumetin,  baz

ekonomik sre‡ler oluturarak, bireyleri ya da firmalar  isteni­

len  y”nde  olumlu davran  de§iikliklerine  y”neltmek  amacn

tamaktadr. 

 

     „

---

„

---

 

Bu  tr  sre‡lerden birincisi,  

---

tevik  ”demesi

---

  nitelikli,

karlksz  ya  da  koullu  

---

sbvansiyonlardr.

---

  Subvansiyonlar,

firmalarn,   kamu tarafndan oluturulan ve  yasal  dzenlemeler

yolu  ile  yrrl§e  konan  yeni   ‡evresel   standartlara  uyum

yeteneklerini  artrmak ya da ‡evreye braktklar kirlilik  mik­

tarlarn azaltmak amacyla ‡almalar yapmak ve tesisler  kurmak

isteyen,  ancak, ekonomik koullar ve finansman  durumlar  iti­

baryla, bu olana§  bulamayan  firmalarn  bu yolda  yapacaklar

giderlerin tmnn ya da belirli bir kesiminin kamusal kaynaklar­

dan karlanmas anlamna gelmektedir. Bir anlamda negatif rvet

olarak  da kabul edilebilecek bu uygulama tr, bir  ‡ok  a‡dan,

hakl ve do§ru ekonomik gerek‡elere dayanmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Sbvansiyonlar do§rudan

---

nakit transferi

---

 eklinde olabilece§i

gibi

---

vergi indirimi

---

 ve

---

ucuz kredi

---

 gibi g”rnmler de alabilmekte­

dir.

 

     „

---

„

---

 

Sbvansiyonlar i‡in 

---

‡evre fonlar

---

 oluturmak ve bu  fonlar

amacna  uygun  bir ekilde kullanmak zerinde  ”nemle  durulmas

gereken  ulusal  ‡evre  ilevlerinin  bir  baka  ”rne§i   olarak

g”rlmelidir.

 

     „

---

„

---

 

Ayrca,  

---

depozito creti

---

 gibi atklarn ‡evreye  geliigzel

braklmalar  yerine kontroll bir  ekilde  gerikazanlmalarn

”ng”ren  ilevlerin oluturulmas da zerinde  durulmas  gereken 

de§erlendirme  konular  arasnda olmaldr.  

 

     „

---

„

---

 

Son  olarak, ‡evre koruma amacyla yaplacak

---

harcamalara

---

  bu

‡almalardan  yararlanacak olanlarn

---

katlmalarn

---

  ”ng”ren  bir

sistemin  oluturulmas  da ‡evre y”netiminin  etkenlik  dzeyini

belirleyen g”stergelerden biri olacaktr.

 

     „

---

„

---

 

Bu  ‡er‡evede,  ‡evreyi  korumak  bakmndan,  yaplmasndan

vazge‡ilmesi kamu tarafndan uygun bulunan ekonomik  etkinliklere

-tarmsal  alan  nadasa  brakmak gibi-  ve  ekonomik  nitelikli

‡almalarn   g”nll olarak durduranlara 

---

gelir kaybnn  taz­

minini

---

  ”ng”ren  ”demeler yaplmas da  olmas  gereken  ‡evresel

ilevler arasnda g”rlmelidir.

 

     „

---

„

---

 

Destekleyici  trde  ilevlerden  bir di§eri  de  ‡evre  ile

ilgili  

---

aratrma,  e§itim ve y”nlendirme

---

  ‡almalarnn  yerine

getirilmesi olmaldr. €evre y”netimi gelimi lkelerde ‡evresel

nitelikli  ‡ok  sayda aratrma yaplmakta ve  bu  aratrmalara

”nemli  ”l‡de  kaynak  ayrlmaktadr. €evre  i‡in  e§itim,  uzun

sreli  yaklamlar  a‡sndan, en  fazla  'maliyet-etken'  (cost

effective)  olan  ‡almadr.  Tm  bu  etkinliklerin  amac  ise  
7±3 Šbireylerin ‡evreyi kirletici nitelikte olan davranlarnn  ikna

ve inandrma yolu ile de§itirilmesi olmaldr.

 

     „

---

„

---

 

D”rdnc tr ulusal ‡evre ilevini

---

koruyucu nitelikli ”nleme

ilevleri

---

   oluturmaktadr.  Bu  tr  ilevler  de,  genellikle,

merkezi hkumetler tarafndan yerine getirilebilecek ilevlerdir; 

ve,  bir anlamda, ‡evresel  kalitenin  korunmas   i‡in   gerekli

altyapnn ya da teknik gerekliliklerin kamu aracl§ ile yerine

getirilmesi anlamna gelmektedir.

 

     „

---

„

---

 

Etkili, btnletirilmi ve do§ru bir

---

”l‡me ve izleme siste­

mi ve erken uyar ve alarm sistemleri

---

  kurulmas bu tr  koruyucu

nitelikli  ilevlerin bir baka ”rne§i olmak  durumundadr.  Hava

kalitesi  ”l‡me ve izleme a§lar, su kalitesi  labaratuarlar  ve

takn  ve sellere kar oluturulabilecek erken uyar  ve  alarm

sistemleri bu tr ilevlerin en iyi ”rnekleri arasndadr.

 

     „

---

„

---

 

Endstrinin  ya  da bireylerin kullanm  i‡in  

---

temiz  yakt

---

 

temin etmek ya da

---

temiz retim hammaddeleri ve girdileri

---

 sa§lamak

da  koruyucu trde ulusal ‡evre ilevinin bir baka ”rne§i  olmak

durumundadr.  Bireylerin ve firmalarn bu tr  ‡almalar  yap­

masnn  olduk‡a zor olaca§ dikkate alnrsa, ulusal  ”rgtlerin

bu  tr  ‡almalar planlamalar ve  ”rgtlendirmeleri  ‡evrenin

korunmas a‡sndan ”nemli bir ilevin yerine getirilmesi anlam­

na gelecektir.

 

     „

---

„

---

 

Ayn  ekilde,  gerek lke i‡inde  gelitirilen  ve  gerekse

ithal edilmekte olan endstriyel ve teknolojik 'know-how'n ‡evre

dostu  nitelikte  

---

temiz  teknolojilerden

---

  olumasn   sa§layacak

ilevlerin yerine getirilmesi de koruyucu nitelikli ulusal  ‡evre

ilevlerinin   ”nemli   bir  ”rne§i  olmak  durumundadr.  Ulusal

hkumetlerin,  ulusal  kalknmay gerek tevik  ve  ”zendirme  ve

gerekse denetleme ve y”nlendirme g”revleri ba§lamnda ve koruyucu

‡evre  ilevleri ‡er‡evesinde, yerine getirmesi gereken  pek  ‡ok

”dev  bulunmaktadr. Bu tr ilevleri etkili bir  bi‡imde  yerine

getirebilen merkezi hkumetler ulusal ‡evrenin korunmas  yolunda

”nemli katklar sa§lamakta olacaklardr.

 

     „

---

„

---

 

Koruyucu  nitelikli  ulusal  ‡evre  ilevlerinin  bir  baka

”rne§i  de oluabilecek ‡evresel zararlara kar  bu  zararlardan

etkilenecek olanlarn tazmin edilmelerini ama‡layan

---

‡evre  ama‡l

sigorta   sistemlerinin

---

  kurulmas  olmaldr.   €evre   y”netimi

gelimi  lkelerde ‡evresel kirliliklerden kaynaklanacak  zarar­

larn  ”nlenmesi  amacyla kirleticilerin  verdikleri  primlerden

oluan  sigorta  sistemleri kurulmutur. Bunun tipik  bir  ”rne§i

petrol  tankerleri sahiplerince kurulan ve bu  firmalarca  ”denen

sigorta primleri ile ‡almalarn srdren bir sigorta  kuruluu

olan  Tavalop'dur. Bu firma, petrol tankerlerini, deniz  kazalar

sonucunda ‡evreye verebilecekleri zararlar nedeniyle,  sigortala­

makta ve zararn olumas durumunda da zarar tazmin etmektedir.

 

     „

---

„

---

 

Koruyucu  nitelikli ulusal ‡evre ilevlerinden  bir  bakas

da, do§rudan  nedensellik  ba§  olmakszn,  bireylere  ‡evresel

kirliliklerle ilgili olarak yarg yerlerinde

---

dava a‡abilme hakk­

n

---

  veren  yasal dzenlemelerin  yaplm  olmasdr.   Kukusuz,  
7±3 Šhemen  hemen  tm lkelerde, bir bakasnn  etkinli§inden  zarar

g”ren  bireylere  s”zkonusu bireysel ‡karlarn  savunmak  zere

ilgili  yarg yerlerine bavurmak hakk  tannm  bulunmaktadr.

Ancak,  ne varki, ‡evre kirliliklerinde ‡o§u kez zarar g”ren  tek

bir   birey  olmamakta ve, genellikle, bireyler  toplulu§u  zarar

g”rmektedir.  Bu niteli§i itibaryla, ‡evre sorunlarnn  ”nlene­

bilmesi  bakmndan,  bireylerin ‡evresel  tehlikeler  karsnda

yarg  yerlerine   bavurabilme  hakknn,   olabildi§ince  geni

limitler i‡inde, tannmas ve bu hakkn etkili bir ekilde kulla­

nlmasnn gvence altna alnmas kritik bir ”neme sahip  bulun­

maktadr.

 

     „

---

„

---

 

Beinci tr ulusal ‡evre ilevini

---

dzeltici ”nleme ilevleri

---

 

oluturmaktadr.  Bu tr ‡almalar, genellikle,  kirlilikler  ya

da atklar ortaya ‡ktktan sonra yaplabilecek olan  ‡almalar­

dr.

 

     „

---

„

---

 

Bu   tr   ilevlerin  banda  da  

---

artma   ve   filtrasyon

---

 

‡almalar  gelmektedir.  Atksularn artm  ”rne§inde  oldu§u

zere,  bu tr tesislerin yapm i‡in gerekli  olan yatrm  mik­

tar  bireylerin ya da firmalarn tek tek karlayabilme  kapasi­

tesinin  ‡ok ”tesindedir. Yksek maliyet nedeniyle merkezi  hku­

metler  bu tr yatrmlarn yaplmasn  kolaylatrc  ”nlemler

almal ya da bu tr tesisleri bizzat kendileri yaparak iletmeli­

dirler.

 

     „

---

„

---

 

Artma  ‡almalarna  ek olarak dnlebilecek  bir  baka

‡alma  da katatklarla ilgilidir. €a§da toplumun  ”nemli  bir

rn  olan katatklarn ‡evreye zarar vermeden  giderilebilmesi 

bu atklarn i‡inde yeralan de§erlendirilebilir ve kullanlabilir

malzemelerin  

---

gerikazanlmasna

---

 ve gerikalanlarn insan ve  ‡evre

sa§l§na  zarar vermeyecek ekilde

---

sa§lkl ve dzenli  depolama

---

 

alanlarna  tanmas  ile mmkn olabilecektir.  imdiye  kadar,

lkemizde  oldu§u gibi pek ‡ok baka lkede de, esas  itibaryla,

yerel y”netimlerin bir ilevi olarak g”rlen katatk y”netiminin

merkezi   hkumetler  tarafndan planlanmas ve  y”netilmesi  ge­

rekti§i  g”r  giderek a§rlk  kazanmaya  balamtr.  Avrupa

Birli§i ise bu yoldaki ‡almalarn yapld§ ”rgtlerin  banda

yeralmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Dzeltici nitelikli ulusal ilevlerden bir bakas da

---

ends­

trinin  lke  i‡inde dengeli da§lmn ve  sa§lkl  yerse‡imini

---

 

gvence altna alacak ulusal dzenlemelerin yaplmakta olmasdr.

Zira,  ulusal hkumetlerin elinde endstrinin dengeli  da§lmn

sa§lamak ve endstriyel yerse‡iminin ‡evresel kalite de§erlerinin

korunmasna  kout bir ekilde olmasn  sa§layacak  mekanizmalar

vardr.  Bu  tr mekanizmalarn tipik ”rnekleri  ulusal  kalknma

planlar,  vergi indirimine ve ucuz kredilere dayal tevik  sis­

temleri ve kurulma/iletme izinleridir. Bu ara‡lar ve benzerleri­

nin kullanlmas yoluyla her iki endie kayna§nn da etkili  bir

bi‡imde ortadan kaldrlmas olanakldr.

 

     „

---

„

---

 

Dzeltici  nitelikli  ulusal ilevlerin sonuncusu  fosil  ve

yenilenemez nitelikli yaktlara alternatif olmak zere  yenilene­

bilir  nitelikli  kaynaklardan  enerji  elde  edilmesi  yolundaki  
7±3 Š‡almalarn yaplmakta olmasdr. Bilindi§i zere, fosil  yakt­

lara dayal enerji retimi ve tketimi ‡evre sorunlarnn  ortaya

‡kmasnda  ”nemli bir pay sahibidir. Bu nedenle fosil  nitelikli

yaktlara  alternatif  olarak, gne enerjisi,  rzgar  enerjisi,

dalga  enerjisi, deniz s farkll§ndan kaynaklanan  enerji  ve

biyomas  enerjisi  gibi

---

alternatif  enerji  kaynaklarnn

---

  toplam

enerji retimi i‡indeki paynn artrlmas gerekmektedir. Bu tr

‡almalar  ise  ancak  ulusal  hkumetler  tarafndan  yaplacak

giriimlere  ve  sa§lanacak finansman olanaklarna  ba§l  g”rn­

mektedir.

 

     „

---

„

---

 

Ulusal  nitelikli  ‡evre  y”netimi  ilevlerinin   sonuncusu

---

etkili   bir  ceza  sisteminin

---

  oluturulmasdr.   Standartlarla

”ng”rlen ve yasalarla yaptrmlara ba§lanan kurallara uymayanla­

ra  kar  gerekli yasal yaptrmlarn ve  cezalarn  uygulanmas

ola§anst  bir ”nem tamaktadr. Bu cezalar  parasal  nitelikli 

ya  da kii ”zgrl§n kstlayc trde olabilece§i gibi  zarar

verici   etkinlikte  bulunanlarn   ‡almalarnn   durdurulmas

trnde  de olabilecektir. Bu ba§lamda, ulusal  hkumetin  etkili

bir ceza sistemi gelitirmesi ‡evre y”netimi a‡sndan kritik bir

”neme sahiptir.

 

     „

---

„

---

 

Kukusuz,  bu ilevi tamamlayacak bir baka unsur da,  

---

‡evre

polisi

---

 ya da  ‡evre  mfettileri/kontrol”rleri  (inspector/comp­

troller)  gibi ‡evre su‡lularn izleyecek, soruturacak ve  ken­

dilerine  gerekli  yasal yaptrmlarn  yetkili  yarg  organlar

aracl§  ile  uygulanmas  i‡in  ”n  hazrlklar  yapacak  bir

‡evresel kolluk gcnn kurulmas olacaktr.

 

     „

---

„

---

 

---

€evre  mahkemeleri

---

 de sistemi tamamlayacak bir  baka  unsur

olarak g”z”nnde tutulmaldr.

 

---

Yerel €evre ˜levleri

---

 

     „

---

„

---

 

€evre sorunlarnn y”netimi ‡evre sorunlarnn en ‡ok etkili

oldu§u  ve duyuldu§u b”lgeye en yakn y”netim  birimi  tarafndan

stlenilmelidir. Kresel ya da ululararas nitelikli ‡evre sorun­

larnn  ‡”zm  i‡in kresel bir ‡evre ”rgt ya da  en  azndan

kresel  ”l‡ekli uluslararas ibirli§i ger‡ekletirilmesi  gere­

kirken,  ulusal nitelikli ‡evre sorunlar i‡in ulusal  bir  ‡evre

”rgtnn  kurulmas  bir zorunluluk olarak  ortaya  ‡kmaktadr.

Bunlara  benzer  ekilde, b”lgesel, y”resel  ve  yerel  nitelikli

‡evre sorunlar i‡in de yerel nitelikli ‡evre ilevlerini  yerine

getirmek zere yerel ‡evre ”rgtleri kurulmaldr. Bu tr  ‡evre­

sel  y”netim  birimlerinin yerine getirmesi  beklenilen  ilevler

aa§da genel ‡izgileri ile ”zetlenmitir.

 

* Y”reye ilikin ‡evre politikalarnn belirlenmesi. Yerel  ‡evre

”rgt,  sorumluluk snrlar i‡inde oluan ‡evre  sorunlar  ile

ilgili olarak, izleyece§i temel politikalar belirlemelidir.

 

*   €evre  koruma  plan.  Gelitirilecek  politikalarn   yaama

ge‡irilmesi  i‡in b”lgesel/y”resel/beldesel ”l‡ekli ‡evre  koruma

planlar  hazrlanmaldr.  Bu  planlarda  yaplacak  ‡almalar,

kullanlacak kaynaklar ve i/‡alma program yeralmaldr.  
7±3

Š

*  Bilgi,  veri  ve  enformasyon  sistemleri.  €evresel  planlama

ilevinin  yerine  getirilebilmesi  ve ‡evre  ile  ilgili  olarak

alnacak  kararlarn  ussallk  dzeyinin  artrlabilmesi   i‡in

bilgi, veri ve enformasyon sisteminin kurulmas ya da en  azndan

kurulu  bulunan ulusal ve uluslarararas enformasyon  a§lar  ile

iliki i‡inde olunmas  gerekmektedir.

 

* Monitoring sistemleri.  Yerel veri sistemlerinin  oluturulmas

ve elde edilen bilgilerin gncelli§inin sa§lanmas yerel  y”netim

snrlar  i‡inde  ”l‡me-izleme  sistemleri  ile  labaratuarlarn

kurulmasn gerekli klmaktadr.

 

*  €evresel  etkileri irdelemek. Yerel ‡evre ”rgtleri  de  kendi

g”rev alanlar i‡inde meydana gelecek sosyo-ekonomik gelimelerin

yerel ‡evre zerindeki olas olumsuz etkilerini ”nceden  belirle­

mek ve gerekli ”nleyici ”nlemlerin zamannda alnmasn  sa§lamak

durumunda  olmaldr. Bu ba§lamda ya yerel y”netimler  i‡in  ayr

bir  €ED  sistemi  oluturulmal ve  kurumsallatrlmal  ya  da

ulusal  €ED sistemi i‡inde yerel ‡evre y”netimleri de karar  ver­

mede yetki sahibi klnmaldr.

 

* €evre ”rgt kurmak. Yerel ‡evre ilevlerinin yerine  getirile­

bilmesi,   esasl  ”l‡de,  bu  ilevleri  yerine   getirebilecek

”rgtlenmelere  ba§l  olacaktr.  €evre  hizmetleri  ile  ilgili

olarak  planlama, y”nlendirme, gelitirme,  personel  ‡altrma,

ibirli§i ve egdm sa§lama, aratrma yapma ve bt‡e gelitirme

‡almalarn  etkili, verimli ve yeterli bir ekilde   yrtecek

bir ”rgt dzeninin ortaya ‡kmas ”nemli bir zorunluluktur.

 

*   Halkn  katlm  sa§lamak.  €evre  koruma  ‡almalar   hem

sorunlarn  belirlenmesini ve tanmlanmasn sa§lamak ve  hem  de

‡”zmlenmelerini kolaylatrmak ba§lamnda halk katlmn gerek­

li  klan ‡almalardr. Halk katlm olmakszn geni  finansal

destek  ve  katk isteyen ya da boyutlar ile tek  tek  bireyleri

aan bu tr sorunlarn giderilmeleri kolay olmayacaktr.

 

*  Atk  kaynaklarn izlemek ve denetlemek. Kukusuz  yerel  bir

‡evre  ”rgtnn  en  ”nemli ilevlerinden  biri  ‡evre  sorununa

yola‡abilen  her trl atk kayna§n izlemek ve bu  kaynaklardan

‡evreye braklan atklar mekanik, hukuksal ve ekonomik nitelik­

li ”nlemler yoluyla denetim altna almak olmaldr.

 

*  Kirlilikleri  gidermek. ™nleyici  nitelikli  ”nlemlere  karn

olumu   bulunan  kirliliklerin  giderilmesi  de   yerel   ‡evre

”rgtnn  ”nde  gelen ilevleri arasnda  olmaldr.  Bu  ama‡la

hazrlanm  olan optimizasyon projelerinin varl§  ve  bunlarn

uygulanmasnda  elde  edilecek  performans  dzeyi  yerel   ‡evre

”rgtnn  baar ve etkenlik  dzeyini belirleyen temel  g”ster­

gelerden biri olacaktr.

 

---

KAMU SEKT™RšNDE VE ™ZEL SEKT™RDE €EVRE PLANLAMASI

---

 

     „

---

„

---

 

€evre y”netiminin etkenlik ve gelimilik dzeyinin  saptan­

masnda  kullanlabilecek  ”l‡tlerden biri  de  ilgili  toplumda  
7±3 Škulanlmakta  olan  ‡evre  planlamas  teknik  ve   y”ntemlerinin

gelimilik dzeyidir. €evre planlamas hem kamusal ”rgtlerde ve

hem de kamu sekt”rnn ”ncl§nde yaplacak yasal dzenlemelerle

”zel sekt”r kurulular arasnda genilik ve derinlik  kazanmal­

dr.

 

     „

---

„

---

 

---

™zel  sekt”r

---

  kurulular a‡sndan ‡evre  planlamas,  yeni

gelimeye balayan deyimiyle, ‡evresel denet‡ilik eklinde ortaya

‡kmaya  balamtr.  Bir anlamda ‡evre danmanl§  olarak  da

g”rlebilecek olan ‡evre denet‡ili§i, inceleme konusu olan  kuru­

luun   ‡evre   konusunda   sahip  oldu§u  performans   dzeyinin

yrrlkte   olan  yasal  dzenlemeler  a‡sndan    irdelenmesi,

aksaklk  tayan  unsurlarn  giderilmesi  ve  ‡evresel  y”netim

sisteminin  gelitirilmesi  i‡in belirlenecek  ”nerilerin  ilgili

kurulua iletilmesi anlamna gelmektedir. Pek ‡ok lkede uygulama

alan  bulmaya balam olan bu sistem ABD'nin California  Eyale­

ti'nde  ayr ve ba§msz  bir meslek kuruluu olarak  ”rgtlenmi

bulunmaktadr. ™te yandan Hollanda'da yrrl§e konulan son yasal

dzenlemelerle  ”zel sekt”r kurulularnn kendi retim  alanlar

ile ilgili ‡evresel  politikalarn  ve bu politikalarnn  uygu­

lama   alanna  konulmas  ile ilgili  eylem  programlarn  kamu

otoritelerine  sunmalar ve onaylatmalar  kural  getirilmitir.

B”yle  bir uygulama, kukusuz, ”zel sekt”r  kurulular  arasnda

‡evre  planlamas  etkinliklerinin genilik,  derinlik  ve  anlam

kazanmas demektir.

 

     „

---

„

---

 

---

Kamu sekt”rnde

---

 ise ‡evresel planlama daha geni boyutlu bir

anlam  kazanmaktadr.  Ulusal,  b”lgesel  ya  da  yerel   nitelik

tayabilecek  olan  bir ‡evre planlamas,  ”ncelikle,  snrlar

i‡inde  kalan  b”lgede  g”rlen ‡evresel  sorunlar  saptamak  ve

sorunlarla ilgili olarak ‡evresel kalite hedeflerini  belirlemek,

sorunlarn  ‡”zm i‡in gerekli ‡evre politikalarn saptamak  ve

izlenecek  stratejileri  kararlatrmak durumunda  olmaldr.  Bu

aamaya  ulam olan bir ‡evresel planlamay

---

‡evre master  plan

---

 

olarak nitelendirmek olanakldr. Master plan alt b”lgeler bazn­

da  ayrntlandrlmal ve spesifik kirlilikler  konusunda,  daha

”nce   tanmlanan   ekliyle,  optimizasyon   projeleri   ekline

d”ntrlmelidir.

 

     „

---

„

---

 

Bir  

---

optimizasyon projesi

---

 ise, ”ncelikle, b”lgesel  demogra­

fik, co§rafi, topografik, ekonomik ve kentsel

---

”zelliklerin belir­

lenmesini

---

 ”ng”rmelidir.  Bunu, verilerin toplanmasn ve irdelen­

mesini    sistemletiren  

---

aratrma  metodolojisinin

---

   saptanmas

izleyecektir.   Bu  ama‡la  kullanlacak   monitoring   a§larnn

oluturulmas,   toplanmas   gereken   temel   veri   trlerinin

kararlatrlmas   ve   veri   envanterlerinin     oluturulmas 

aratrma  metodolojisi i‡inde kalan ”teki ‡almalar  olacaktr.

Optimizasyon  ‡almalarnn  sonraki  aamas ise toplanan  bil­

gilerden  planlama kararlarnn alnmasn kolaylatrc  ‡izel­

gelerin elde edilmesi olacaktr. Bu aamay inceleme konusu  olan

‡evre kirlili§inin alan zerinde ve zaman i‡indeki davranlarn

belirleyen

---

modelleme

---

 (stimulation) ‡almasnn ger‡ekletirilme­

si  izlemelidir.  Bu ‡alma ile sorunun ‡”zm  i‡in  

---

se‡enekler

---

 

belirlenmi  olacak  ve  bunlardan 'optimum  sonucu,  yani  kabul

edilebilir  ‡evresel riskin kabul edilebilir  ekonomik  maliyetle  
7±3 Šelde edilmesi sonucunu' veren se‡ene§in ”nerdi§i yol ve y”ntemler

---

optimizasyon  projesi

---

  olarak  kabul  edilecektir.  Son   aamada

yaplmas  gereken  ‡alma ise  optimizasyon  projesine  ilikin 

olarak  yaplacak  eylemlerin  yer  ve  zaman  a‡sndan   sraya

konulmas anlamna gelen

---

eylem plannn

---

 hazrlanmas olacaktr.

 

     „

---

„

---

 

Gerek   ulusal,  gerek  b”lgesel  ve  gerekse  yerel   ‡evre

”rgtleri tarafndan yerine getirilmesi gereken ‡evre  planlamas

‡ok genel ‡izgileri ile yukarda ”zetlenmitir. Ancak bu nitelik­

lere  sahip bir planlama sistemi etken bir planlama olarak  kabul

edilmelidir.

 

---

€EVRESEL  ™RGšTLENME DšZEY˜

---

 

     „

---

„

---

 

€evresel ”rgtlenme dzeyi ile ilgili olarak ulalm  olan

nokta  ‡evresel  y”netim etkenli§inin  belirlenmesinde  en  fazla

belirleyicilik  niteli§ine sahip ”l‡t olmak durumundadr.  Zira,

a‡klkla  kabul edilmelidir ki yeterli bir  ‡evresel  ”rgtlenme

dzeni  elde  edilmedik‡e gerek ulusal ve gerekse  yerel  ”l‡ekte

etken bir ‡evre y”netiminden s”z edebilmek olanakl de§ildir.

 

     „

---

„

---

 

€evre ”rgtnn etken olabilmesi i‡in sahip olunmas gereken

unsurlarn  banda yeterli nicelik ve nitelikte

---

personele

---

  sahip

olmak   gelmektedir.  Bunu,  buraya  kadar  yaplan   a‡klamalar

‡er‡evesinde,  

---

ama‡,  hedef,  politika,  strateji  ve  eylemlerin

---

 

saptanmas   izleyecektir.   Uygulanmas   gereken   

---

standartlar,

---

 

normlatrlm  olan kurallar ve bunlarn uygulanma yol,  y”ntem

ve koullarn belirleyen teknik, ekonomik, y”netsel ve  hukuksal

---

sre‡ler

---

  iyi ve etken bir ‡evre ”rgtlenme modeli i‡inde  olmas 

gereken ”teki girdilerdir. €evresel ‡almalar ”nemli bir maliyet

unsurunu da beraberinde getirecektir. Bu nedenle, yeterli  

---

finas­

man

---

 kaynaklarna sahip olmak da ”rgtsel koullar arasnda belir­

lenmesi  gereken bir baka ”nemli girdi  olarak  belirtilmelidir.

Monitoring  sistemleri,  uyar sistemleri ve  labaratuarlar  gibi

---

teknik  altyap  ve donanm

---

 da ”rgtsel sistemi  tamamlayc  son

unsur olacaktr.

 

     „

---

„

---

 

€evresel y”netimin etkenlik dzeyinin  kabul edilebilir  bir

dzeyde  olabilmesi  i‡in  yukarda  belirtilen  girdilere  sahip

olmas gerekmektedir.

 

---

YETK˜LER

---

 

     „

---

„

---

 

Etken bir ‡evre y”netiminin oluabilmesi i‡in bavurulabile­

cek ”l‡tlerden bir bakas da ‡evre y”netimine ilikin yetkiler­

dir.  €evre  y”netim  birimine verilen  ”dev  ve  sorumluluklarn

yerine  getirilebilmesi  i‡in gerekli yasal  yetkiler  de  ilgili

y”netime verilmelidir.

 

     „

---

„

---

 

Bu   yetkiler   arasnda  

---

plan  yapmak,  ”zel  ‡evre  koruma

b”lgeleri  oluturmak,  ”rnek almak, inceleme  ve  denetlemelerde

bulunmak, yasaklar koyabilmek, etkinliklere kstlamalar  getire­

bilmek,  ilgililerden  i‡inde bulunduklar  teknolojik  koullar

iyiletirmelerini   ve  gelitirmelerini  ve  bu   ama‡la   tesis

kurmalarn   istemek,  srmekte  olan  etkinlikleri   durdurmak,  
7±3 Štrafi§e kstlamalar getirmek, izin ve ruhsat sistemleri  kurmak,

standart gelitirmek, ‡evre su‡lularna kar yaptrm  uygulamak

ve ceza vermek

---

 bu tr yetkilerin en ”nde gelenleri olmaldr.

 

---

€EVRESEL ETK˜ DE¦ERLEND˜RMES˜ (€ED) SšREC˜N˜N KURUMSALLAMASI

---

 

     „

---

„

---

 

€evresel  y”netim dzeyi gelimi lkelerde yaplan  incele­

meler a‡klkla g”stermektedir ki ‡evre y”netimi ve planlamasnn

en etkili ara‡larndan biri olan €ED sistemi, do§ru ve etkili bir

ekilde  uygulanabildi§i takdirde, ‡evresel  kalite  de§erlerinin

korunmasnda ve gelitirilmesinde olduk‡a yararl sonu‡lar  ret­

mektedir.  

 

     „

---

„

---

 

€evre  zerinde olas olumsuz etki yaratmas beklenen  yat­

rmlarn  zararl  etkilerinin giderilmesi i‡in,  henz   yatrm

planlama  aamasnda iken, gerekli ”nlemlerin  alnmasna  olanak

veren  €ED  sreci yaplacak yatrm  nedeniyle  ‡evrenin  tama

kapasitesinin   azalmasn   ”nlemekte   ve   yaam   kalitesinin

gelitirilmesine  katkda bulunmaktadr. Bu ”zelli§i  itibaryla,

€ED  sreci ‡evre y”netiminin etkenlik  dzeyinin  gelitirilmesi

a‡sndan ola§anst derecede ”nem tamaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Ancak, hemen belirtilmelidir ki, €ED srecinin baarl ola­

bilmesi   i‡in  bu  sre‡  yalnzca  

---

brokratik   bir   formalite

zorunlulu§unun  yerine getirilmesi amacyla  kullanlmamal,  €ED

sisteminin kuramsal ve uygulamaya ilikin y”nleri yeterli  dzeye

eritirilmeli ve karar verme sreci do§ru ve sa§lkl kararalmay

olanakl

---

 klmaldr.

 

     „

---

„

---

 

Bu koullarn sa§lanamamasnn g”stermelik bir €ED uygulama­

sna yola‡abilece§i g”zden uzak tutulmak gerekir.

 

---

TEKN˜K ALTYAPI VE DONANIM

---

 

     „

---

„

---

 

€evre  y”netimi,  esas  itibaryla,  ‡evre   kirliliklerinin

izlenmesi,   denetlenmesi   ve   giderilmesi   yolunda    yaplan

‡almalardan  olumaktadr. Bu da, kirlili§in ”ncesinin ve  son­

rasnn   ”l‡lmesini gerekli klmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Ayrca, kirliliklerin giderilmesi de ”nemli oranda artma ve

filtrasyon  aygtlar aracl§ ile yaplmaktadr. Belirtilen  bu

‡er‡evede,  teknik altyap ve donanmn yeterlilik dzeyi   ‡evre

y”netimi a‡sndan olduk‡a kritik bir ”neme sahip olmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

€evresel y”netimin etkenlik dzeyinin saptanmasn ve olmas

gereken ‡evre y”netiminin  'olmazsa olmaz' nitelikli   koullar­

nn   belirlenmesini  ama‡layan  ‡almalar  a‡sndan,  irdeleme

konusu  olan ‡evre y”netim biriminin elinde  bulundurdu§u  teknik

altyap  ve donanmn da incelenmesi ve de§erlendirilmesi  ”nemli

bir g”stergenin  elde edilmesi sonucunu yaratacaktr.

 

     „

---

„

---

 

Bu  ba§lamda, ‡evresel y”netim birimleri i‡in  herhangi  bir

teknik altyap ve donanm listesi hazrlayabilmek olanakl de§il­

dir.  Bu  liste, esas itibaryla, y”renin  ekolojik  koullarnn

i‡inde bulundu§u duruma ba§l olacaktr. Ancak, minimum bir koul  
7±3 Šolarak belirtilmelidir ki,  yerel ”l‡ekte bir ‡evre ”rgt  y”re­

nin i‡inde barndrd§ ‡evre kirliliklerini tam ve do§ru  olarak

---

”l‡ebilecek ve anlayabilecek

---

 teknik altyap ve donanm  olana§na

sahip olmaldr.

 

---

YETERL˜ F˜NANSMAN

---

 

     „

---

„

---

 

€evre  sorunlarnn giderilmesi amacyla yaplan  ‡almalar

”nemli  miktarlara  ulamaktadr.  S”zkonusu  byklkler   firma

baznda firma karll§n ”nemli ”l‡de etkileyebildi§i gibi lke

baznda ”nemli ve ciddi makroekonomik etkilere yola‡abilmektedir. 

 

     „

---

„

---

 

Bu  ba§lamda, ‡evre y”netimi gelimi lkelerde  iki  ”nemli

g”sterge  dikkat  ‡ekmektedir. Bunlardan birincisi  bu  lkelerde

gerek ulusal ve gerekse yerel bazda ‡evre koruma amac ile ilgili

olarak  yaplan  ‡almalarn  ulusal  gelirin  ”nemli  saylmas

gereken bir oranna ulam olmasdr. ˜kincisi, yine bu lkeler­

de ulusal gelir hesaplama y”ntemleri de§itirilmeye ve ‡evre  ile

ilgili  unsurlar, uydu hesaplar yolu ile, ulusal gelir  hesaplar

i‡ine aktarlmaya balanmtr.

 

     „

---

„

---

 

Yukarda  ksaca  a‡klanmaya ‡allan durum  ‡evre  koruma

a‡sndan finansman sorunlarnn ‡”zmlenmesinin ne denli  ”nemli

oldu§unu g”stermektedir.  Yeterli finansman olanaklarnn  sa§la­

namamas  durumunda  ‡evresel  y”netim  ‡almalarnda   etkenlik

dzeyi ”nemli ”l‡de azalacaktr.

 

     „

---

„

---

 

Bu  ‡er‡evede, gerekli finansman miktar konusunda  bir  be­

lirti  ya  da   ”l‡t ortaya koyabilmek  olana§  yoktur.  Ancak,

finansmann yeterlilik sorununun irdelenmesinde bir yandan ulusal

ya da yerel kaynaklardan

---

‡evre i‡in ayrlan paylarn

---

 de§erlendir­

mesi ve benzer ”teki y”netim birimleri ile karlatrmas  yap­

lrken;  ”te yandan, belirli bir ”l‡de daha ”nce de  de§inildi§i

zere,  

---

ekonomik  nitelikli ‡evresel  y”netim  ara‡larnn  ‡evre

y”netimine  szabilme  derecesinin

---

  de  g”z”nnde  bulundurulmas

yararl olacaktr.

 

---

€EVRE ˜€˜N E¦˜T˜M

---

 

     „

---

„

---

 

€evresel kirliliklerin ”nlenmesi kadar kirliliklere yola‡l­

mamas da ‡evre y”netiminde ”nem tamaktadr. Zira, yurttalarn

‡evresel  de§erlerin korunmas yolunda  kendilerinden  beklenilen

davranlar  sergilemeleri ‡evre sorunlarnn  ortaya  ‡kmasn

engelleyici  unsurlardan biri olacaktr. Bu tr  davranlar  ise

ancak  ”rgn ve yaygn e§itim yolu ile topluma  kazandrlabilir.

Bu  ‡er‡evede,  ‡evresel  y”netim  etkinli§inin   irdelenebilmesi

bakmndan  bavurulmas gereken ”l‡tlerden biri de  

---

‡evre  i‡in

e§itim

---

  ‡almalarnn  i‡inde bulundu§u durum  olmaldr.  ™rgn

e§itimin  her  aamasnda  ve yaygn e§itimde  ‡evre  ile  ilgili

konularda  verilmekte olan e§itimin dzeyi ‡evre  y”netiminin  de

etkenlik dzeyinin belirleyicisi olacaktr.

 

---

˜NSANGšCš PLANLAMASI

---

 

     „

---

„

---

 

€evre sorunlar konusunda rahatszlklar olan lkeler ‡evre  
7±3 Šy”netimini  gelitirebilmek i‡in bu alanda  yetimi  insangcne

sahip  olmak  zorundadrlar.  Bu zorunluluk  bir  yandan  gelecek

yllarda   ‡evre  ile  ilgili  olarak  gereksinme  duyulacak  in­

sangcnn   yetitirilerek  bu  g”revlere  hazrlanmasn;   ”te

yandan  da, bu ama‡la hangi alanlarda ne gibi yeteneklere  gerek­

sinme duyulaca§nn planlanmasn ka‡nlmaz klmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Belirtilen bu ‡er‡eve i‡inde, etken bir ‡evre y”netimi  i‡in

iki  ”nemli ‡almann baar ile ger‡ekletirilmesi  gerekmekte­

dir:

---

‡evre i‡in insangc planlamas ve insangc e§itimi.

---

 

     „

---

„

---

 

€evre   y”netiminin   etkenlik   dzeyinin   belirlenmesinde

g”z”nnde  tutulmas gereken bu ”l‡t ‡evre y”netiminin  en  ”nde

gelen girdilerinden olan insangc sorununun ‡”zmlenme  bi‡imine

a‡klk getirecektir.

 

---

DUYARLI YURTTA TOPLULU¦U VE KATILIM

---

 

     „

---

„

---

 

€evre   y”netiminin   etkenlik   dzeyinin    anlalmasnda

g”z”nnde  tutulmas gereken bir baka ”l‡t de  ‡evre  konusunda

bilin‡lenmi  ve  ”nemli ”l‡de ”rgtlenmi duyarl  bir  yurtta

toplulu§unun varl§dr. €evre y”netiminin etkili oldu§u lkeler­

de  bu  tr topluluklarn  ‡evresel  bilin‡lenmenin  gelimesinde

”nemli rol oynad§ g”rlmektedir. ™rne§in, ABD'de kurulu bulunan

'Sierra  Club', 'Friends of Earth' ve Audubon Society' gibi  der­

neklere  ye  olanlarn says  milyonlar  am  bulunmaktadr.

Uluslararas  alanda  ‡evre i‡in etkili bir  ses  konumuna  gelen

'Yeil  Bar' ”rgt de bu tr kurululardandr. Pek ‡ok  lkede

bu  ve  benzeri  g”nll nitelikli hkumet  d  ”rgtler  ‡evre

koruma ‡almalarnn baarya ulamasnda ”nemli bir paya sahip­

tirler.

 

     „

---

„

---

 

Ancak, hemen belirtmek gerekirki, duyarl yurtta toplulu§u­

nun  en ”nemli gc, toplumun  siyasal  odaklarnn   kendilerine

kararalma  srecine  katlma olana§ vermeleri  durumunda  ortaya

‡kacaktr.  Ne varki, baz durumlarda, verilmi gibi g”rnen  bu

olanak uygulamada ka§t zerinde kalmaktadr.

 

     „

---

„

---

 

Olmas  gereken  ‡evre y”netimi a‡sndan  ”nemli  olan  iki

”l‡t

---

‡evre konusunda duyarl bir yurtta toplulu§unun varl§

---

 ve

bu  duyarl insanlara ‡evre konusunda

---

kararalma srecine  katlma

olana§

---

 verilmi olmasdr.

 

---

HEDEFE Y™NEL˜K Y™NET˜M ANLAYII

---

 

     „

---

„

---

 

€a§da  y”netim kuramlarnn ”nemli bir  b”lmn  oluturan

---

hedefe  y”nelik y”netim

---

 anlay, y”netim srecinin ”nceden  sap­

tanm belirgin hede