İsrail ve Türkiye Çatışma Rotasında mı?

Prof. Dr. Firuz Demir Yaşamış 

İsrail ile Türkiye arasındaki ilişkiler giderek kötüleşiyor ve silahlı çatışmaya doğru gidiyor olabilir.

Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkiler, her iki ülkenin de askeri çatışma olasılığını açıkça kabul etmesiyle, on yılların en tehlikeli dönemine girdi. Gazze konusunda diplomatik gerginlikle başlayan süreç, Orta Doğu'nun güvenlik mimarisini yeniden şekillendirme tehdidinde bulunan daha geniş bir stratejik rekabete dönüştü. Türk ve İsrailli yetkililerin son açıklamaları, iki ülke arasındaki ilişkilerin son on beş yılın en düşük seviyesinde olduğunu ve Suriye'nin tartışmalı bölgelerinde çatışma ihtimalinin belirdiğini ortaya koyuyor.

Bu bozulma, ikili bir anlaşmazlıktan daha fazlasını temsil ediyor. ABD çıkarları, bölgesel istikrar ve Ortadoğu'daki nüfuz mücadelesi üzerinde geniş kapsamlı etkileri olabilecek bölgesel güç dinamiklerinde köklü bir değişime işaret ediyor. İsrail, Başbakan Benjamin Netanyahu'nun "Büyük İsrail" olarak adlandırdığı, özellikle Haziran 1967 Altı Gün Savaşı'nın ardından İsrailliler tarafından kullanılan geniş kapsamlı bir hegemonik projeyi sürdürürken, Türkiye askeri modernizasyonunu ve yerli savunma sanayi programını hızlandırırken, bölgenin stratejik manzarasını yeniden şekillendirebilecek bir çatışmanın zemini hazır.

Karşılıklı tehdit algıları her iki tarafta da endişe verici seviyelere ulaştı. İsrailli güvenlik uzmanları artık Türkiye'yi açıkça birincil bölgesel tehdit olarak tanımlıyor. Bu değerlendirme, İsrail stratejik planlamasının en üst düzeylerinde resmileştirildi. Geçtiğimiz Ocak ayında, İsrail hükümeti tarafından görevlendirilen bir komite olan Nagel Komitesi, Türkiye'yi "stratejik bir tehdit" olarak tanımlayan ve İsrail'i Ankara ile olası bir savaşa hazırlanmaya çağıran bir rapor yayınladı.

İsrail istihbarat yetkilileri, gelişmekte olan Türkiye-Katar ittifakının İsrail çıkarları için "stratejik bir tehdit" oluşturduğunu belirtiyor. Benzer şekilde, Netanyahu'nun Likud partisi üyesi Diaspora İşleri Bakanı Amichai Chikli, bir televizyon röportajında İran'dan sonra "sırada Türkiye olmalı" diyerek, İsrail'in Türkiye'ye karşı uluslararası bir medya kampanyası başlatması gerektiğini ima ediyor.

Türkiye açısından tehdit değerlendirmesi de aynı derecede keskin. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Netanyahu'nun Orta Doğu bölgesi için "en büyük tehdit" olduğunu açıkladı. Aynı zamanda, Türk yetkililer İsrail'in hukuka aykırı tutumunun uluslararası güvenliğe açık bir tehdit oluşturduğunu belirtiyor. Türk Dışişleri Bakanlığı, "İsrail, bölge ülkelerinin toprak bütünlüğüne ve ulusal birliğine yönelik saldırılarıyla bölgemizin güvenliğine yönelik en büyük tehdit haline gelmiştir" açıklamasında bulundu.

Bu artan söylem, daha derin stratejik hesaplamaları yansıtıyor. Türk yetkililer, mevcut krizin büyük bir kısmını Netanyahu'nun liderliğine yüklüyor ve politikalarını tartışmalı ve giderek daha hesapsız buluyor. Netanyahu'nun iç hesap verebilirlikten kaçınmaya yönelik iç siyasi stratejileri, Gazze'den Lübnan'a ve Suriye'ye kadar İsrail'in bölgesel çatışmalarına yol açtı. Netanyahu'nun Gazze Şehri'nin "kontrolünü ele geçirme" ve "Büyük İsrail" projesini hayata geçirme planlarını yakın zamanda açıklaması, Ankara'nın komşu devletleri mezhepsel veya etnik gruplara ayırmayı ve İsrail'in hegemonyasını askeri hakimiyetle güçlendirmeyi amaçlayan, geniş kapsamlı ve son derece istikrarsızlaştırıcı bir gündem olarak gördüğü şeyi yansıtıyor.

 

Netanyahu'nun, İsrail'in Altı Gün Savaşı'ndaki kesin zaferine atıfta bulunarak "1967 anı" olarak adlandırdığı şeyi hedeflemesi, bölgesel güç dengelerini askeri güçle kalıcı olarak değiştirme girişimini akla getiriyor. Türk yetkililer, bunu, özellikle İsrail'in Suriye'deki operasyonları göz önüne alındığında, ulusal güvenliklerine doğrudan bir tehdit olarak görüyor. Zira Türk kuvvetleri, (Suriye'de) önemli bir varlık sürdürüyor ve ülkenin birliğini ve toprak bütünlüğünü koruyarak istikrarın sağlanması en büyük önceliğe sahip.

Beşşar Esad hükümetinin Aralık 2024'te devrilmesi, Suriye'yi bir vekalet savaşı alanından, Türkiye ile İsrail arasında doğrudan bir çatışmanın potansiyel sahasına dönüştürdü. Her iki ülkenin de Suriye'nin geleceği için zıt bir gündem benimsemesiyle, yanlış hesaplama tehlikesi önemli ölçüde arttı. Türk yetkililerin Azerbaycan'da İsrailli mevkidaşlarıyla yaptığı birkaç çatışmayı önleme görüşmelerine ve girişimlerine rağmen, olası çatışmaları önlemede henüz bir ilerleme kaydedilemedi.

Askeri coğrafya, çatışmayı neredeyse kaçınılmaz kılıyor. Türk kuvvetleri kuzey Suriye'nin önemli bir bölümünü kontrol ederken, İsrail operasyonları güneyde ve merkezde yoğunlaştı. İki nüfuz alanı tehlikeli bir şekilde birbirine yaklaşıyor. Ankara'nın yeni bir Suriye'den tam olarak yararlanabilmesi için Suriye'de istikrarlı, birleşik, egemen, terörden arınmış ve müreffeh bir devlete kavuşması şart. Bu vizyon, yalnızca Suriye'nin komşularının arzularıyla değil, aynı zamanda Suudi Arabistan, Katar, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa gibi bölgesel ve uluslararası aktörlerin çıkarlarıyla da örtüşüyor. Ancak iki bölgesel aktör -İsrail ve İran- böyle bir Suriye'yi kendi çıkarları için bir tehdit olarak görüyor.

İsrail, devrilen Esad rejimi gibi azınlık hükümeti yerine çoğunluk temsilli güçlü bir Suriye'nin ortaya çıkmasını, bölgesel hegemonyasına ve hakimiyetine bir meydan okuma olarak görüyor. Stratejisi, Suriye'nin zayıf bir hükümet ve parçalanmış bir toplumla başarısız bir devlet olarak kalmasını ve iç mezhepsel ve etnik çatışmalarla meşgul olmasını sağlamak üzerine kurulu. Bu amaçla İsrail, Esad'ın devrilmesinden sonra yeni Suriye güçlerine karşı tarihindeki en kapsamlı hava harekâtını başlattı. Bu harekât, yeni hükümetin tüm ülke üzerinde kontrol kurmasını engellemeyi amaçlıyor. İsrail, geçen Temmuz ayında Savunma Bakanlığı ve cumhurbaşkanlığı ofisi de dahil olmak üzere kilit hükümet makamlarını özellikle hedef aldı.

Dahası, İsrail, merkezi hükümete karşı etnik ve mezhepsel azınlıkları açıkça desteklemiş, onları özerklik aramaya ve potansiyel olarak İsrail nüfuzuna girmeye teşvik etmiştir. Özellikle, bazı Dürzi ve Kürt liderler, Dürzi azınlığın yaşadığı Suriye'nin güney bölgesini, Kürt PYD'nin yurdu olan ülkenin kuzeydoğusuna bağlayacak olan sözde "Davut Koridoru"nun kurulması çağrısında bulunmuşlardır. Bu koridor, İsrail'in coğrafi nüfuzunu işgal altındaki Golan Tepeleri'nden Türkiye sınırındaki doğu Suriye ve Irak'a kadar genişletecektir. Ankara, bu planı önemli bir ulusal güvenlik tehdidi olarak algılamaktadır.

Türkiye ve İsrail'in bu zıt hedefleri, askeri analistlerin "çatışma geometrisi" olarak adlandırabileceği bir durum yarattı; bu durumda her iki tarafın temel çıkarları ve hedefleri aynı anda karşılanamıyor. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, 21 Temmuz'da böyle bir durumun kırmızı çizgi olduğunu güçlü bir şekilde ima ederek, Türkiye'nin çıkarlarını savunacağına ve gerekirse böyle bir planı engellemek için müdahale edeceğine söz verdi. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Türkiye'nin Suriye'yi parçalama girişimlerine müdahale edeceğini ve militan grupların Suriye'yi bölme veya özerkleştirme çabalarını Türkiye'nin ulusal güvenliğine doğrudan bir tehdit olarak göreceğini belirterek bu tutumunu vurguladı ve "Diplomasi başarısız olursa müdahale gündeme gelecektir" dedi.

Bu çatışmayı tetikleyen yapısal faktörler, bireysel liderlik ve Suriye'nin ötesine uzanıyor. Türkiye'nin küresel emelleri olan bölgesel bir güç olarak ortaya çıkışı, İsrail'in komşuları üzerinde askeri güçle bölgesel hakimiyet kurma vizyonuyla temelden çelişiyor. İran'ın nüfuzu azalırken, hem Türkiye hem de İsrail, ortaya çıkan güç boşluğunu doldurma fırsatı görüyor; bu rekabet, yalnızca diplomatik yollarla uzlaştırılamayacak bir hal alabilir.

İsrail'in İran'la 12 gün süren ani savaşının ardından, birçok İsrailli yetkili ve uzman, Türkiye'nin İsrail'in bir sonraki hedefi olması gerektiğini açıkça belirterek büyük bir coşku yaşadı. İsrailli güvenlik ve askeri düşünürler, Ankara'ya karşı Kıbrıs ve Yunanistan'ın da aralarında bulunduğu daha geniş bir bölgesel koalisyon arayışında. İsrail gazetesi Hayom, "İsrail'in Yunanistan ve Kıbrıs ile koordinasyon halinde, adanın kuzeyini kurtarmak için bir acil durum operasyonu hazırlaması gerektiğini" öne sürdü.

Türkiye'nin, Tel Aviv'in İran'la savaşının ardından algılanan İsrail tehdidine verdiği yanıt kapsamlı ve endişe verici oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Türkiye'nin füze üretimini artırma" ve "tam bağımsız savunma sanayii" yeteneklerine ulaşma planlarını açıklayarak, bu çabaları tırmanan İsrail-İran çatışmasıyla açıkça ilişkilendirdi. Türkiye Savunma Bakanı Yaşar Güler, İsrail'in "hukuksuz saldırılarını" kınarken, yetkililerin "Çelik Kubbe" savunma sistemi olarak adlandırdığı sistemle ülkeyi korumaya yönelik daha geniş kapsamlı bir stratejinin ana hatlarını çizdi.

Türkiye'nin askeri modernizasyonunun kapsamı, tehdit değerlendirmesinin ciddiyetini yansıtmaktadır. Hükümet yanlısı bir Türk düşünce kuruluşu, Türkiye'nin, İsrail'in Yunanistan ile ittifakını ve dış güçlerin desteğini içeren çok cepheli senaryolara hazırlanması gerektiği konusunda açıkça uyardı. Türkiye'nin Temmuz 2025'te ilk yerli hipersonik füzesi Tayfun Blok-4'ü ve sığınak delici silahı Gazze'yi tanıtması, Ankara'nın askeri öncelikleri ve caydırıcılık mesajları hakkında açık bir sinyal vermektedir. Bu tür silahlar, özellikle güçlendrsaccccirilmiş yeraltı tesislerini, yani İsrail'in stratejik varlıklarını korumak için geliştirdiği altyapıyı isabetli bir şekilde hedef almak üzere tasarlanmıştır.

KAAN savaş uçağı, gelişmiş insansız hava aracı sistemleri ve yakın zamanda tanıtılan sığınak delici mühimmatlar da dahil olmak üzere yerli savunma kabiliyetlerinin geliştirilmesi, Ankara'nın kriz dönemlerinde geleneksel Batılı müttefiklerinin güvenilmezliği olarak algılayabileceği duruma stratejik bir yanıt teşkil ediyor. Türkiye'nin askeri yapılanması, yalnızca İsrail'e yanıt vermenin ötesinde daha geniş stratejik hedeflere hizmet etse de, yerli kabiliyetlere vurgu, bölgesel bir kriz sırasında silah transferlerini kısıtlayabilecek Batılı tedarikçilere bağımlılığı azaltma arzusunu da ortaya koyuyor.

Belki de en endişe verici olanı, güvenlik endişeleri arttıkça Türkiye içinde nükleer silah kabiliyetlerine yönelik çağrıların artmasıdır. İsrail ile İran arasında yaşanan son çatışma ve Batı'nın Gazze, Lübnan, Suriye ve İran'daki savaşlarda İsrail'e verdiği sınırsız destek, Türkiye'nin nükleer kabiliyet geliştirmesi yönündeki iç çağrıların artmasına yol açmıştır. Böyle bir gelişmenin gerçekleşmesinin muhtemelen uzun zaman alacağı ve kesinlikle ciddi zorluklarla karşılaşacağı göz önünde bulundurulsa da, nükleer seçeneklerin değerlendirilmesi bile Türkiye'nin İsrail'in ciddi tehdit algısını yansıtmaktadır.

Netanyahu, Türkiye ile çatışmanın "kaçınılmaz" olduğuna inanıyorsa da, Türk yetkililer bu görüşe katılmayabilir, ancak mevcut İsrail liderliği ve istikrarsızlaştırıcı bölgesel gündemi altında tehlikenin önemli ölçüde arttığını kabul ediyorlar. Bununla birlikte, kanıtlar her iki tarafın da çatışmaya hazırlandığını gösteriyor. İsrailli stratejik planlamacılar, İsrail'in Türkiye ile olası bir savaşa hazırlanması gerektiği konusunda uyarıda bulunurken, Türk yetkililer İsrail tehditlerini caydırma ve bunlara karşı koyma ihtiyacından bahsediyor.

Türkiye-İsrail rekabeti, Amerika Birleşik Devletleri için özellikle ciddi bir ikilem teşkil ediyor. Washington'ın her iki ülkeyle yakın ilişkileri, uzlaştırılması imkânsız olabilecek çatışan yükümlülükler yaratıyor. Gerilimler fiili bir çatışmaya dönüşürse, Amerika'nın hem Ankara hem de Tel-Aviv ile stratejik ortaklıklarını sürdürme çabaları sürdürülemez hale gelebilir ve bölgesel öncelikler ve ittifak taahhütleri konusunda zorlu seçimler yapmaya zorlayabilir.

Mevcut dinamikler, acil diplomatik çabalara rağmen, kısa ve orta vadede bir tür stratejik rekabetin devam edeceğini gösteriyor. Washington'daki politika yapıcıların önündeki sorun, tırmanma riskini en aza indirmek ve İsrail'in ABD'yi, büyük olasılıkla orta ve uzun vadede İsrail'in çıkarına bile olmayacak bir başka Orta Doğu bataklığına sürüklemesini engellemektir. Bu, ABD'nin salt dilek ve taleplerin çok ötesine geçmesini ve Netanyahu'ya istikrarsızlaştırıcı politikalarını tamamen değiştirmesi için ciddi bir baskı yapmasını gerektirecektir. Asıl soru, Başkan Trump'ın çok geç olmadan harekete geçecek bilgeliğe ve siyasi iradeye sahip olup olmadığıdır.

Yazar Hakkında: Ali Bakir

Ali Bakir, Katar Üniversitesi'nde Uluslararası İlişkiler, Güvenlik ve Savunma alanında yardımcı doçent ve Atlantik Konseyi'nin "Scowcroft Orta Doğu Güvenlik Girişimi" ve Orta Doğu programlarında Yerleşik Olmayan Kıdemli Üyedir.

 

Bakir, Ali. (2025). Are Israel and Türkiye on a Collision Course? The  National Interst. https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/are-israel-and-turkiye-on-a-collision-course#:~:text=Are%20Israel%20and,September%2016%2C%202025