Gazze Barış Planı Ön Kestirim

 

 

Prof. Dr. Firuz Demir Yaşamış

 

 

Mevcut Durum

ABD, İsrail ve bazı Arap ülkeleri arasında Trump’ın öncülüğünde 20 maddelik bir barış planı gündemde. Temel bileşenlerden bazıları arasında Gazze’nin askerden arındırılması, İsrail’in bazı bölgelerden kademeli olarak çekilmesi, rehine ve mahkum değişimi, uluslararası denetim ve yardımlarda saydamlık, yeniden kurulma ve insancıl yardımların artırılması bulunmaktadır.  Öte yandan, plan Arap dünyasında ve Filistin tarafında bazı itirazlarla karşılaşmaktadır. Örneğin, Mısır’ın 53 milyar dolarlık yeniden yapılandırma planı Trump’ın “Gazze Rivierası” gibi önerilerine değişik bir seçenek olarak sunulmaktadır. Hamas’ın planı tam olarak kabul edip etmeyeceği henüz belirsizdir.

Öngörüler ve Kestirimler

Kısmi Kabul, Kademeli Uygulama: Planın tüm taraflarca tam kabulü zor görünüyor. Özellikle Hamas’ın “silahsızlanma” ve “yabancı denetim” gibi unsurları kabul etmesi büyük bir engeldir. Bu nedenle plan belki bazı koşullarla kademeli kabul ile yaşama geçirilmeye çalışılabilir. İlk aşamalarda ateşkes, rehine değişimi ve insancıl yardım gibi “daha kolay” bileşenler öne çıkabilir.

Uluslararası Geçici Yönetim ve Teknokrat Yaklaşımı: Planda Gazze için geçici bir yönetim yapısının ve yönetim sürecinin işlemesinde teknokrat figürlerin ve uluslararası desteklerin rolü artıyor gibi görünmektedir. Bu tür bir yaklaşım Hamas’ın doğrudan yönetimden çekilmesi koşulu varsa daha kabul görebilir.

Yeniden Yapım ve İnsancıl Yardım Odaklı Olmak: Bölgede yıkım çok ağırdır. Bu nedenle yeniden yapılandırma ve insancıl yardım planlarının büyük kısmı planda öne çıkacaktır. Ancak finansal kaynak bulma, lojistik ve güvenlik sorunları bu süreci yavaşlatabilir.

Güvenlik Güvenceleri Önemli: İsrail tarafından Hamas’ın silahsızlanması ya da etkisizleştirilmesi, sınır güvenlik denetimi, Batı Şeria ile bağlantılar gibi konularda ciddi güvenlik güvenceleri istenecektir. Bu da planın çok karmaşık görüşme sürecine ve alanına girmesine yol açacaktır.

Arap Dünyası ve Uluslararası Toplumun Rolü Belirleyici: Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri gibi Arap ülkeleri yanında BM, AB gibi kurumların planı desteklemesi ya da farklı planlarla baskı kurmaları önemlidir. Uluslararası finansman ve etkili katılım olmadan plan sürdürülebilir olmayacaktır.

Filistin Yönetimi ve Hamas Uyuşmazlığı: Planın geçerli olması için Filistin’in siyasal aktörleri (özellikle Hamas, Filistin Otoritesi) arasında uyum ve ortak tutum olması gerekmektedir. Bu çok zordur. Hamas’ın koşulları ABD ve İsrail ile tam uyum göstermeyecektir.

“İki Devletli Çözüm” Retoriği Gündemde Kalabilir, Ama Koşulların Netleşmesi Zor: Planın ifadelerinde iki devletli çözüm ideali yer alabilir fakat uygulama yolları, sınırlar, statü gibi kritik konularda belirsizlikler çoktur. Bu konular uzun sürecek görüşmelerin konusu olabilir.

Riskler ve Engeller

Hamas’ın kabul etmemesi planın fiilen başlamaması demektir. İsrail’de koalisyon içindeki aşırı grupların planı sabote etmesi olasılığı yüksektir. Yerel halkın tepkisi, özellikle yerinden edilme ya da göç baskıları uygulanması durumunda toplumsal huzursuzluk çok artacaktır. Finansman ve lojistik sorunları yeniden yapım sürecinin aksamasına neden olabilir. Ayrıca, uluslararası kamuoyunun ve büyük güçlerin (ABD, Rusya, AB, Körfez ülkeleri) tutarsızlığı ya da çıkar çatışmaları önemli riskler yaratacaktır.