Akdeniz Enerji Köprüsü: Türkiye İçin Yeni Bir Dışlanma Tehdidi

 

Prof. Dr. Firuz Demir Yaşamış

 

 

 

 

 

Öz

Akdeniz Enerji Köprüsü Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail elektrik şebekelerini birbirine bağlamayı hedefleyen ve Avrupa Birliği tarafından finansmanı sağlanan büyük ölçekli bir denizaltı enerji altyapı projesidir. Proje, enerji iş birliği, arz güvenliği ve bölgesel kararlılık sağlamayı amaçlasa da taraf ülkeler arasındaki eş güdüm eksiklikleri, diplomatik gerilimler ve Avrupa Birliği bünyesinde yürütülen yolsuzluk soruşturmaları nedeniyle hedeflenen sonuçları tam olarak gerçekleştirememiştir. Türkiye’nin projeye alınmaması ve AB’nin EPPO aracılığıyla yürüttüğü soruşturma, projeyi teknik bir enerji altyapısından çok, bölgesel jeopolitik, diplomasi ve yönetişim boyutlarıyla çok katmanlı bir girişim durumuna getirmiştir. Bu çalışma, Akdeniz Enerji Köprüsü’nün teknik, ekonomik ve diplomatik boyutlarını ele alarak projenin bölgesel enerji güvenliği ve uluslararası ilişkiler bağlamındaki önemini değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler: Akdeniz Enerji Köprüsü, Doğu Akdeniz, enerji güvenliği, Avrupa Birliği, EPPO, Türkiye, jeopolitik, altyapı projeleri

 

Abstract

The Great Sea Interconnector (GSI) is a large-scale undersea energy infrastructure project aimed at connecting the electricity grids of Greece, Cyprus, and Israel, financed by the European Union. Although the project intends to promote energy cooperation, supply security, and regional stability, coordination failures among the participating countries, diplomatic tensions, and an EU-led corruption investigation have hindered the achievement of its objectives. Turkey’s exclusion from the project and the investigation conducted by the European Public Prosecutor’s Office (EPPO) have transformed GSI from a purely technical energy infrastructure into a multifaceted initiative with significant geopolitical, diplomatic, and governance implications. This study examines the technical, economic, and diplomatic dimensions of GSI and assesses its relevance for regional energy security and international relations.

Keywords: Great Sea Interconnector, Eastern Mediterranean, energy security, European Union, EPPO, Turkey, geopolitics, infrastructure projects

 

GİRİŞ

“Great Sea Interconnector (GSI), Türkçe yazında ‘Akdeniz Enerji Köprüsü’ olarak anılmaktadır. Bu proje, İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan arasında elektrik enterkonnektör hattı kurmayı hedefleyen yüksek gerilim denizaltı kablo sistemidir. Toplam uzunluğu yaklaşık 1.200 kilometre olup, dünyanın en uzun ve en derin denizaltı elektrik kablosu olma iddiasını taşımaktadır. Projenin maliyeti yaklaşık 2 milyar avro olarak öngörülmekte, kapasitesinin ise 2.000 MW düzeyine ulaşacağı hesaplanmaktadır. Güzergah İsrail’den başlayarak Kıbrıs’a, oradan Girit’e ve Yunanistan ana karasına uzanmaktadır.

Proje, yalnızca teknik bir altyapı girişimi olarak değil, aynı zamanda bölgesel enerji güvenliği ve Avrupa Birliği’nin enerji çeşitlendirme açısından stratejik bir önem taşımaktadır. Kıbrıs, bu sayede Avrupa elektrik ağıyla bütünleştirilmekte ve adanın enerji açısından yalıtılmışlığı sona ermektedir. İsrail açısından proje, fazla elektrik üretiminin ve özellikle yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjinin Avrupa’ya ihraç edilmesi olanağı yaratmaktadır. Yunanistan ise bu süreçte enerji geçişinin merkez ülkesi konumuna gelmektedir. Avrupa Birliği için GSI, Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltma hedefiyle uyumlu bir adım niteliği taşımaktadır.

Türkiye açısından Akdeniz Enerji Köprüsü farklı bir anlam kazanmaktadır. Ankara, Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanları ve enerji kaynakları bağlamında “Mavi Vatan” doktrini çerçevesinde etkili bir aktör olmayı hedeflemektedir. Ancak GSI’nin kapsamı dışında bırakılması, Türkiye’de bu girişimin jeopolitik dışlanma aracı olarak yorumlanmasına yol açmaktadır. Ayrıca kablonun güzergahı Türkiye’nin münhasır ekonomik bölge iddialarıyla çakışma olasılığı taşıdığı için olası diplomatik gerilimler barındırmaktadır. Bu nedenle GSI, yalnızca bir enerji altyapısı değil, aynı zamanda bölgesel yarışmanın ve stratejik güç dengelerinin yeniden şekillenmesinde etkili bir unsur olarak değerlendirilmektedir.

ÇÖZÜMLEME

Akdeniz Enerji Köprüsü Nedir ve Neden Önemlidir?

Yukarıda da belirtildiği üzere, Akdeniz Enerji Köprüsü İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan arasında elektrik şebekelerini birbirine bağlayacak bir yüksek gerilim denizaltı kablo sistemidir. Toplam uzunluğu yaklaşık 1.200 km olacak bu hat, dünyanın en uzun ve en derin denizaltı elektrik kablosu olma özelliğini taşımayacaktır. Teknik özellik olarak proje 2.000 MW’a kadar elektrik taşıyabilme kapasitesine sahip olacaktır. Projenin maliyeti yaklaşık 2 milyar Avro civarındadır. Kablo3.000 metreyi aşan deniz tabanı derinliğine yerleştirilecektir. Projenin güzergahı İsrail, Kıbrıs, Girit ve Yunanistan ana karası şeklindedir.

Beklenen Yararlar

Projenin en büyük yararı taraf ülkeler arasında ve AB için enerji güvenliği sağlamasıdır. Kıbrıs “enerji adası” olmaktan çıkıp Avrupa elektrik şebekesine bağlanacaktır. Avrupa, Rus gazına bağımlılığı azaltmak için Doğu Akdeniz’in elektrik üretim gücünü sistemle bütünleştirecektir. İsrail elektrik fazlasını ve yenilenebilir enerji kaynaklarını Avrupa’ya ihraç etme olanağına kavuşacaktır. Yunanistan “enerji köprüsü” rolüyle Doğu Akdeniz’den Avrupa’ya enerji geçişinde merkez ülke olma fırsatı yakalayacaktır.

Stratejik Önemi

Bu proje sadece bir teknik altyapı değil aynı zamanda bir jeopolitik araç olarak kabul edilmektedir. Proje, Doğu Akdeniz enerji diplomasisinin merkezinde yer alacaktır. Avrupa Birliği tarafından stratejik öncelikli proje olarak ilan edilmiştir. Proje bölgedeki güç dengelerini etkileyecektir. İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan’ı birbirine yakınlaştırırken Türkiye dışlanmış olacaktır.

Türkiye için bu proje iki açıdan önemlidir. Birincisi dışlanma riskidir. Ankara, Mavi Vatan doktrini çerçevesinde Doğu Akdeniz’de söz sahibi olmak isterken bu projede yer almaması dışlanma algısını pekiştirecektir. Projenin güzergahı, Türkiye’nin deniz yetki alanı iddialarıyla çakışma potansiyeli taşımaktadır. Bu durum diplomatik ve askeri gerilimlere yol açabilir.

Akdeniz Enerji Köprüsü: Kavramsal ve Teknik Çerçeve

Akdeniz Enerji Köprüsü Doğu Akdeniz’de İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan’ın elektrik şebekelerini birbirine bağlamayı hedefleyen yüksek gerilim doğru akım (HVDC) altyapı projesidir. Avrupa Birliği tarafından “Ortak Çıkar Projesi” (Project of Common Interest, PCI) statüsü ile stratejik öncelikli projelerden biri olarak kabul edilen GSI, yalnızca teknik bir enerji aktarım hattı değil, aynı zamanda bölgesel enerji güvenliği, jeopolitik denge ve Avrupa Birliği’nin enerji çeşitliliği siyasalarının bir uzantısı olarak değerlendirilmektedir.

Teknik Boyut

Proje, yaklaşık 1.200 km uzunluğunda ve aşamalı olarak 2.000 MW kapasiteye ulaşabilecek bir denizaltı kablo sistemi öngörmektedir. Üç ana etap söz konusudur: İsrail- Kıbrıs bağlantısı, Kıbrıs-Girit bağlantısı ve Girit-Yunanistan anakarası bağlantısı. Bu hat, 3.000 metreyi aşan deniz derinliklerinde yapılması planlanan dünyanın en uzun ve en derin denizaltı elektrik kablosu olma iddiasını taşımaktadır. Tahmini maliyet 1,9–2,5 milyar Avro aralığında olup, finansmanının önemli bir bölümü AB’nin “Avrupa’yı Birleştirme Tesisleri” (Connecting Europe Facility) fonu üzerinden sağlanmaktadır.

Jeopolitik Boyut

Akdeniz Enerji Köprüsü, Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarının Avrupa ile bağlantısını sağlayacak stratejik bir altyapı olarak önem taşımaktadır. Proje, Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail’i kapsayan bir enerji hattı üzerinden Avrupa elektrik şebekesiyle doğrudan bütünleşme sağlamaktadır. Bu bağlamda, Doğu Akdeniz’deki enerji üretim kapasitesi Avrupa Birliği’nin enerji arz güvenliği stratejisinde kritik bir unsur durumuna gelmektedir. Türkiye’nin projeye alınmaması Ankara’nın bölgesel enerji koridorları üzerindeki etkililiğinin sınırlanmasına yol açabilecek bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca proje, bölgesel ittifak ilişkilerinde yeni güç dengelerinin ortaya çıkmasına neden olabilecek bir jeopolitik araç niteliği taşımaktadır.

Ekonomik Boyut

Proje, AB’nin enerji piyasalarına yarışmacı bir katkı sunma olanağı taşımaktadır. Yenilenebilir enerji üretiminde artış gösteren Doğu Akdeniz ülkeleri bu proje sayesinde fazladan ürettikleri elektriği Avrupa pazarına aktarabilecektir. Bu durum, hem bölge ülkelerine yeni gelir kaynakları yaratacak hem de Avrupa’nın enerji ithalatındaki çeşitlenmeyi destekleyecektir. Ayrıca projenin mali boyutu dikkate alındığında AB’nin sağladığı finansal destek Birliğin enerji arz güvenliğini yalnızca siyasal değil aynı zamanda ekonomik bir öncelik olarak tanımladığını göstermektedir.

Enerji Güvenliği Boyutu

Akdeniz Enerji Köprüsü, Avrupa’nın Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltma stratejisinin bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Elektrik iletim hatlarının çeşitlenmesi, Avrupa’nın enerji arzında sürekliliği sağlaması açısından kritik bir öneme sahiptir. Ayrıca projenin denizaltı kablo sistemi aracılığıyla gerçekleştirilmesi, enerji nakil güvenliği açısından karasal hatlara göre daha az jeopolitik risk barındırmaktadır. Bununla birlikte, Doğu Akdeniz’de süregelen siyasal ve hukuksal uyuşmazlıkların proje güvenliği üzerinde olası bir risk unsuru oluşturduğu da göz ardı edilmemelidir.

Stratejik Boyut

GSI, Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını azaltma hedefiyle uyumludur ve Doğu Akdeniz’in enerji üretim merkezlerini Avrupa pazarıyla bütünleştirme işlevi üstlenmektedir. Bu bağlamda proje, üç ayrı düzeyde önem arz etmektedir. Birincisi, Kıbrıs açısından. Ada, Avrupa’da elektrik şebekesi yalıtılmış olan tek ülke konumundan çıkarılarak AB enerji sistemiyle bütünleştirilmektedir. İkincisi İsrail açısından. Elektrik fazlası ve yenilenebilir enerji üretimi Avrupa’ya ihraç edilebilecek ve ülke enerji diplomasisinde yeni bir araç kazanacaktır. Üçüncüsü Yunanistan açısından. Enerji geçişinde “transit ülke” rolü pekişmekte ve Atina, Doğu Akdeniz’in Avrupa’ya açılan kapısı konumunu güçlendirmektedir.

Türkiye Boyutu

Türkiye, GSI’nin kapsamı dışında bırakılmıştır. Bu durum Ankara tarafından, “Mavi Vatan” doktrini bağlamında Doğu Akdeniz’deki etki alanının daraltılması ve enerji ekseninde jeopolitik dışlanma olarak okunmaktadır. Ayrıca kablo güzergahı, Türkiye’nin münhasır ekonomik bölge (MEB) iddialarıyla çakışma olasılığı taşımakta ve bu da diplomatik ve deniz yetki alanı gerilimlerini beslemektedir. Ankara, buna karşılık kendi enerji transit altyapılarını (TANAP, TürkAkım) ve “enerji merkezi” vizyonunu öne çıkarmaktadır.

Türkiye Açısından Doğrudan Etkiler

Enerji Transit ve Pazar Erişimi

Akdeniz Enerji Köprüsü’nün Türkiye dışında kalan bir güzergah üzerinden Avrupa pazarına enerji yönelmesi Ankara’nın Doğu Akdeniz kaynakları üzerinden transit rolünü sınırlandırmaktadır. Türkiye’nin enerji koridoru ve ara enerji merkezi olma savı zayıflayabilir. Bunun sonucu olarak Türkiye, bölgesel elektrik ticaretinden ve transit ücretlerinden doğrudan gelir elde etme fırsatlarını kaybedebilir. Uzun vadede enerji arz zincirinde söz sahibi olma kapasitesi azalırsa Türkiye’nin enerji diplomasi araçları kısıtlanacaktır.

Deniz Yetki Alanı (MEB/KKTC İlişkisi) ve Hukuksal Çatışma

Kablo güzergahının Türkiye’nin savladığı münhasır ekonomik bölge (MEB) sınırlarıyla çakışması olasılığı hukuksal itirazlara ve diplomatik gerginliğe yol açmaktadır. Bu durum, hem söz konusu deniz araştırma ve yapım etkinliklerinin gecikmesine hem de Türkiye’nin Kıbrıs konusunda yürüttüğü stratejinin daha sert bir savunma çizgisine evrilmesine neden olabilir. Hukuksal çatışma uzun vadede bölgesel rejim oluşturma süreçlerini karmaşıklaştırır.

Güvenlik ve Askeri Riskler

Proje alansı Doğu Akdeniz’deki deniz güvenliği sorunları ile örtüşmektedir. Türkiye’nin güvenlik endişeleri, gerektiğinde deniz denetimini artırma, araştırma gemilerine müdahaleler veya deniz kuvvetleri manevraları gibi uygulamalara yol açmıştır. Bu uygulamalar proje takvimini geciktirebileceği gibi iki taraflı askeri çatışma riskini de yükseltecektir. Altyapı hedefli sabotaj girişimleri veya deniz kazaları ülkeler arası ve kurumlar arası gerilimi tırmandırabilir.

Türkiye Açısından Dolaylı Etkiler

Bölgesel Jeopolitik Konumlanma

GSI, İsrail-Kıbrıs-Yunanistan eksenini enerji aracılığıyla güçlendirerek Ankara’nın bölgesel diplomatik manevra alanını daraltabilir. Bu gelişme, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yalnızlaşma riskini artıracaktır. Avrupa kurumları düzeyinde Yunanistan-Kıbrıs hattı ile iş birliği artarken Türkiye’nin diplomatik baskı ve imaj maliyeti yükselecektir.

Ekonomik Rekabet ve Yatırım İklimi

Enerji altyapısının Türkiye dışı bir koridorda gelişmesi bölgesel yatırım yönelimlerini etkileyecektir. Özellikle enerji bağlantıları, yenilenebilir enerji projeleri ve dolaylı sanayi yatırımları Yunanistan-Kıbrıs-İsrail eksenine yönelebilecektir. Bu durum Türkiye’deki yatırımcıların ya da bölgesel projelere katılabilecek teknoloji firmalarının farklı güzergahlara yönelmesine neden olabilir.

İç Siyasada Algı ve Yönetim Müdahalesi

Projeden dışlanma biçimi iç siyasada milliyetçi söylemleri güçlendirme olanağına sahiptir. Hükümete karşıt olanlar projenin Türkiye’yi devre dışı bıraktığı savını kullanarak dış siyasa eleştirileri üretebilecektir. Ayrıca devletin enerji stratejisini gözden geçirme gereksinimi kamuoyunda tartışma yaratabilecektir.

Stratejik Sonuçlar ve Siyasa Etkileri

Uzun Vadeli Enerji Siyasası Gereksinimi

GSI’nin yaşama geçirilme olasılığı Türkiye’yi hem enerji arz güvenliği hem de pazar erişimi açısından farklı stratejiler geliştirmeye zorlayacaktır. Bu bağlamda Türkiye için izlenebilecek stratejik seçenekler şunlardır: (i) bölgesel çok-aktörlü iş birlikleri kurmak; (ii) kendi enterkonnektör transit projelerini hızlandırmak; (iii) yenilenebilir enerji kapasitesini artırarak içeride enerji ihracına yönelik modeller oluşturmak; (iv) enerji diplomasi kanallarını çeşitlendirerek AB ve Rusya gibi aktörlerle dengeli ilişkiler kurmak.

Hukuksal ve Diplomatik Davranış Modelleri

Türkiye, uluslararası deniz hukuku çerçevesinde savlarını görünür kılmak ve hukuksal zemini güçlendirmek için deniz yetki iddialarını belgelendirme çalışmalarını hızlandırabilir, uluslararası mahkemeler ve arabuluculuk mekanizmalarını daha etkili kullanabilir ve bölgesel hukuksal eş güdüm ve kanıt paketleri hazırlayabilir. Diplomatik olarak ise üçüncü taraflarla, örneğin AB üyeleri, ABD, Rusya ile enerji güvenliği ve transit konularında farklı görüşme başlıkları geliştirilmelidir.

Taraf Ülkeler Arasındaki Sorunlar

Akdeniz Enerji Köprüsü projesi, teknik bir enerji altyapısı olmanın ötesinde, İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan arasında çok boyutlu eş güdüm ve yönetim sorunlarını da barındırmaktadır. Projenin başlangıç aşamasında, kablo güzergahının Kıbrıs’tan Girit’e ve oradan Yunanistan ana karasına uzanması planlanmış olup, bu süreçte Kıbrıs ve Yunanistan arasında teknik ve mali konular üzerine bazı görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Özellikle yatırım paylaşımları, proje yönetimi sorumlulukları ve enerji gelirlerinin dağılımı konularında taraflar arasında net bir görüş birlikteliği sağlanması uzun bir süreyi almıştır. Bu durum, proje eş güdümünü ve tamamlanma süresini olumsuz etkilemektedir.

İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan arasında enerji ihracatı ve arz güvenliği stratejileri farklı öncelikler üzerine kuruludur. İsrail’in enerji ihracat hedefleri ile Kıbrıs ve Yunanistan’ın enerji geçiş ve dağıtım stratejileri arasında zaman zaman uyumsuzluklar gözlemlenmektedir. Bu farklılıklar, proje planlamasında gecikmelere ve uygulama süreçlerinde eş güdüm sorunlarına yol açmaktadır.

Bunun yanı sıra, AB’nin proje finansmanı ve denetim süreçleri ile proje ortakları arasındaki eş güdüm eksiklikleri uygulama aşamasında ek zorluklar yaratmaktadır. Fon yönetimi, bürokratik izinler ve sorumluluk paylaşımı konularındaki aksaklıklar projenin zamanında tamamlanmasını ve işletme verimliliğini doğrudan etkilemektedir.

Bölgesel siyasal belirsizlikler de projenin karşılaştığı diğer bir sorun alanını oluşturmaktadır. İsrail-Filistin çatışmaları, Kıbrıs’taki çözülmemiş siyasal statü ve Doğu Akdeniz’deki enerji kaynakları üzerindeki uyuşmazlıklar, altyapının güvenliği ve işletilmesi açısından risk unsurları yaratmaktadır. Bu durum hem proje planlamasında hem de yatırımcı güveninde dalgalanmalara neden olmaktadır.

Ayrıca Türkiye’nin projeye alınmamış olması taraf ülkeler arasında dolaylı bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin dışlanması, bölgesel enerji iş birliği ve güvenlik mekanizmalarının sürdürülebilirliğini zayıflatmakta ve projenin jeopolitik kararlılık üzerinde belirsizlik yaratmasına katkıda bulunmaktadır.

Bu bağlamda, Akdeniz Enerji Köprüsü projesi, teknik ve ekonomik boyutlarının yanı sıra, taraf ülkeler arasındaki eş güdüm sorunları ve bölgesel siyasal belirsizlikler nedeniyle karmaşık ve uzun vadeli bir girişim olarak değerlendirilmektedir. Bu sorunlar, projenin tamamlanma süresini uzatmakta ve bölgesel enerji dengeleri üzerinde önemli belirsizlikler yaratmaktadır.

Avrupa Birliği’nin Rolü ve Yüklenimi

Akdeniz Enerji Köprüsü projesi, Avrupa Birliği açısından hem stratejik bir enerji altyapısı girişimi hem de bölgesel enerji güvenliğini destekleyen bir siyasal araç olarak önem taşımaktadır. AB, projenin finansmanına önemli ölçüde katkı sağlayarak mali yüklenim üstlenmiş ve böylelikle taraf ülkelerin projeyi gerçekleştirme kapasitesini artırmıştır. Bu finansal destek, projenin tamamlanmasını kolaylaştırmakla birlikte Avrupa Birliği’ni ekonomik ve hukuksal açıdan doğrudan sorumluluk altına sokmaktadır.

Buna ek olarak, proje AB’nin enerji arz güvenliği stratejisinin merkezi bir unsuru olarak görülmektedir. AB, GSI aracılığıyla Doğu Akdeniz’deki enerji üretim kapasitesini Avrupa elektrik şebekesiyle bütünleştirmeyi ve enerji çeşitliliğini artırmayı hedeflemektedir. Bu stratejik sorumluluk, Birliği taraf ülkeler arasında eş güdümü sağlama ve enerji geçişinin sürekliliğini sağlama yükümlülüğü altına sokmaktadır.

AB’nin proje üzerindeki rolü yalnızca finansal ve stratejik boyutla sınırlı kalmamaktadır. Aynı zamanda yönetsel ve teknik eş güdüm açısından merkezi bir aktör olarak konumlanmaktadır. Fon yönetimi, izin süreçlerinin denetimi ve proje ortakları arasında uyumun sağlanması gibi görevler, AB’yi önemli bir yönetim yükü altına sokmaktadır. Bu durum, özellikle Kıbrıs, Yunanistan ve İsrail arasındaki teknik ve yönetimsel uyuşmazlıkların çözümünde AB’nin etkili bir arabulucu ve denetleyici rol üstlenmesini zorunlu kılmaktadır.

Projenin jeopolitik boyutu da AB’nin yükünü artırmaktadır. Türkiye’nin projeye alınmaması ve bölgedeki siyasal belirsizlikler, Avrupa Birliği’ni yalnızca enerji siyasası bağlamında değil, diplomatik ve güvenlik boyutlarında da sorumluluk altına sokmaktadır. Bu bağlamda AB’nin desteği hem bölgesel kararlılığı sağlama hem de taraflar arası çatışmaları en aza indirme kapasitesi ile sınanmakta ve AB açısından stratejik ve siyasal riskler içermektedir.

Akdeniz Enerji Köprüsü projesi, Avrupa Birliği için mali, stratejik ve yönetsel boyutlarda kapsamlı bir yüklenim anlamına gelmekte ve AB’yi bölgesel enerji iş birliği, güvenlik ve diplomasi süreçlerinde merkezi bir aktör durumuna getirmektedir. Bu yüklenim, AB’nin Doğu Akdeniz’deki enerji ve jeopolitik etkililiğini artırmayı hedeflerken, aynı zamanda karşılaşılan teknik, hukuksal ve siyasal sorunlar nedeniyle önemli bir sorumluluk alanı yaratmaktadır.

Türkiye’nin Değerlendirmesi ve Stratejik Yanıtları

Türkiye, Akdeniz Enerji Köprüsü projesinde AB’nin üstlendiği finansal, yönetsel ve stratejik yüklenimi yakından izlemektedir. Ankara açısından AB’nin bu rolü, Doğu Akdeniz’deki enerji dengeleri ve Türkiye’nin bölgesel etkinliğini doğrudan etkileyen bir unsur olarak değerlendirilmiştir. Özellikle, Türkiye’nin projeye alınmaması AB’nin desteklediği İsrail-Kıbrıs-Yunanistan ekseninin güçlenmesine ve Ankara’nın enerji transit konumunun sınırlandırılmasına yol açmaktadır.

Bu bağlamda Türkiye, AB’nin yüklenimini bir fırsat ve risk dengesi olarak okumakta ve enerji koridorları, deniz yetki alanları ve bölgesel iş birliği mekanizmalarını yeniden şekillendirmektedir. Türkiye, kendi enerji stratejisini çeşitlendirmek ve dışlanma etkilerini en aza indirmek amacıyla farklı teknik çözümler geliştirmekte ve kara ve deniz üzerinden enerji aktarım hatları, yenilenebilir enerji projeleri ve enerji depolama kapasiteleri üzerine çalışmalar yürütmektedir.

Diplomatik açıdan Ankara, AB’nin projedeki etkili rolünü hem dengeleyici hem de denetleyici bir çerçevede ele almaktadır. Türkiye, uluslararası hukuk ve MEB iddialarını güçlendirecek hukuksal belgeler, bilimsel raporlar ve jeolojik verilerle AB nezdinde görünürlük sağlamaya çalışmaktadır. Aynı zamanda, bölgesel enerji güvenliği ve iş birliği alanında yararcı diplomasi kanalları açarak AB ve taraf ülkelerle teknik görüşmeler yürütmektedir.

Son olarak Türkiye, AB’nin projeye sağladığı desteğin jeopolitik etkilerini izleyerek, bölgesel dış siyasa stratejilerini buna göre uyarlamaktadır. Bu kapsamda Ankara, enerji geçişi, deniz yetki alanları ve bölgesel iş birliği konularında farklı senaryolar geliştirmekle birlikte hem Türkiye’nin enerji güvenliğini sağlama hem de Doğu Akdeniz’deki diplomatik ve stratejik konumunu koruma amacını gözetmektedir.

Projenin Karşılaştığı Sorunlar ve Riskler

Jeopolitik ve Bölgesel Dışlanma: Türkiye’nin projeye dahil edilmemesi, Doğu Akdeniz’deki enerji ve deniz yetki alanları üzerindeki etkinliğini sınırlamakta ve Ankara tarafından jeopolitik dışlanma olarak algılanmaktadır. Proje, İsrail-Kıbrıs-Yunanistan eksenini güçlendirerek Türkiye’nin bölgesel diplomatik manevra alanını daraltmaktadır.

Hukuksal Görüş Ayrılıkları ve Denizde Yetki Çakışmaları: Kablo güzergahı, Türkiye’nin ‘Münhasır Ekonomik Bölge’ (MEB) savları ve Kıbrıs çevresindeki deniz yetki alanlarıyla çakışma gizil gücüne sahiptir. Bu durum hem uluslararası hukuk çerçevesinde uyuşmazlıklara hem de diplomatik gerilimlere yol açabilmektedir.

Teknik ve Mühendislik Zorlukları: Proje, 3.000 metreyi aşan deniz derinliklerinde yapılacaktır. Bu derinlikte denizaltı kablosu döşeme ve bakım süreçleri hem teknik hem mali açıdan ciddi zorluklar yaratmaktadır. Kablo hattının uzunluğu (~1.200 km) ve farklı deniz tabanı koşulları projenin tamamlanma süresini uzatabilir ve maliyetleri artırabilir.

Finansman ve Ekonomik Riskler: Toplam maliyetin yaklaşık 2 milyar Avro olması ve büyük kısmının AB fonlarından sağlanması, finansman güvenliği ve sürdürülebilirliği açısından riskler taşımaktadır. Güzergahın tamamlanmaması veya gecikmesi yatırım geri dönüş sürelerini uzatabilir ve ekonomik beklentileri olumsuz etkileyebilir.

Bölgesel Enerji ve Siyasal Gerginlikler: Proje, Doğu Akdeniz’deki enerji yarışmasını ve enerji altyapı siyasalarını yeniden şekillendirmektedir. Türkiye ve Yunanistan arasında Doğu Akdeniz enerji hatları ve araştırma alanları ile ilgili mevcut gerilimler, projenin güvenli ve sorunsuz işlemesini tehdit edebilir. Ayrıca İsrail-Filistin gerilimi ve bölgedeki siyasal belirsizlikler proje üzerinde olası güvenlik riskleri yaratmaktadır.

Kurumsal ve Yönetsel Sorunlar: AB içinde ve proje ortakları arasında yönetsel eş güdüm eksiklikleri veya bürokratik gecikmeler gözlemlenmiştir. Bu durum, yapım takvimi, izin süreçleri ve kablo döşeme çalışmaları açısından belirsizlik yaratmaktadır.

Türkiye İçin Siyasa Önerileri

Teknik ve Ekonomik Farklı Güzergahlar: Türkiye, Doğu Akdeniz kaynaklarını Türk şebekesi ve Anadolu üzerinden Avrupa’ya taşıyacak farklı projeler (kara-deniz hibrit çözümler, LNG/elektrik dönüşüm projeleri) değerlendirmelidir.

Enerji Diplomasi Kapsamını Genişletme: AB içinde enerji pazar erişimi ve düzenleme süreçleri konusunda etkili lobi yürütülmeli ve enerji güvenliği söylemi üzerinden Türkiye’nin katkıları vurgulanmalıdır.

Hukuksal Hazırlık: MEB iddialarını destekleyecek hidrolojik, jeolojik ve hukuksal çalışmalar sistemli şekilde derlenmeli ve uluslararası kamuoyuna yönelik raporlama güçlendirilmelidir.

Bölgesel İş Birliği Mekanizmaları: Türkiye, farklı bölgesel enerji mekanizmaları (örneğin Türkiye-Mısır, Türkiye-İsrail teknik ve dolaylı iş birliği olanakları) üzerinden konumunu korumaya çalışmalıdır. Bu bağlamda yararcı ve çıkar bazlı ortaklıklar geliştirilebilir.

İç Enerji Dönüşümü: Yenilenebilir enerji yatırımları, şebeke çağdaşlaştırma ve enerji depolama kapasitesi artırılmalı ve böylece Türkiye hem iç talebi karşılayacak hem de bölgesel arz dalgalanmalarına dayanıklı duruma gelecektir.

Akdeniz Enerji Köprüsü, teknik bir enerji altyapısı olmanın ötesinde, Doğu Akdeniz’de güç dengelerini yeniden şekillendirme gücüne sahip stratejik bir projedir. Türkiye açısından proje hem doğrudan ekonomik ve hukuksal etkiler hem de dolaylı jeopolitik ve iç siyasal sonuçlar üretmektedir. Ankara’nın karşısında iki temel sınav vardır: (i) mevcut dışlanma dinamiklerini azaltacak somut teknik ve diplomatik seçenekler geliştirmek; (ii) hukuksal ve diplomatik zemini güçlendirerek projelerin bölgesel meşruluk mücadelelerinde etkinliklerde bulunmak.

Akdeniz Enerji Köprüsü (GSI) projesi, AB tarafından finansmanı sağlanan büyük ölçekli bir altyapı girişimi olarak saydamlık ve hesap verebilirlik açısından önemli soruları gündeme getirmiştir. Proje, Yunanistan, Kıbrıs ve ilerleyen aşamalarda İsrail arasında denizaltı elektrik iletimi sağlamayı hedeflemektedir. Ancak, projeye ilişkin yürütülen Avrupa Kamu Savcılığı Ofisi (EPPO) soruşturması, potansiyel yolsuzluk ve usulsüzlük iddialarını ortaya koymuştur.

AB VE EPPO BAĞLAMINDA YOLSUZLUK SAVLARI

Akdeniz Enerji Köprüsü projesi AB tarafından sağlanan finansal destek nedeniyle yüksek düzeyde saydamlık ve hesap verebilirlik gereksinimleri içermektedir. Bu çerçevede, Avrupa Kamu Savcılığı Ofisi (European Public Prosecutor’s Office, EPPO) projeye ilişkin olası yolsuzluk ve mali usulsüzlük savlarını incelemektedir. EPPO, AB fonlarının kötüye kullanılmasını, ihale süreçlerinde usulsüzlükleri ve bütçe özgülemelerinin yanlış yönetimini soruşturmakla görevli bağımsız bir kurumdur. Projeye yönelik yürütülen soruşturma, AB’nin finansman sağladığı büyük ölçekli altyapı projelerinde, yalnızca teknik ve ekonomik başarıların değil, aynı zamanda saydamlık ve hesap verebilirlik ilkelerine uyumun da kritik olduğunu göstermektedir. Bu durum, GSI’nin uygulama sürecinde ortaya çıkan yönetişim sorunlarının ve taraf ülkeler arasındaki eş güdüm eksikliklerinin AB açısından da stratejik ve hukuksal riskler barındırdığını ortaya koymaktadır. EPPO, projeye ilişkin olarak olası suç etkinliklerini incelemek üzere bir soruşturma başlatmıştır. Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis, EPPO'nun bu soruşturmayı başlattığını ve ayrıntıların gizliliği nedeniyle daha fazla bilgi verilemeyeceğini açıklamıştır. Soruşturmanın odağında, projeye ilişkin finansal yönetim, ihale süreçleri ve bütçe özgülemeleri gibi alanlarda yolsuzluk ve usulsüzlükler bulunmaktadır. Projenin finansmanında AB'nin önemli katkıları bulunmakta olup bu durum projeyi yüksek riskli bir denetim alanı durumuna getirmektedir. AB'nin finansal desteği, projeye olan güveni artırmayı amaçlasa da aynı zamanda saydamlık ve hesap verebilirlik gerekliliklerini de beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda, EPPO'nun yürüttüğü soruşturma, AB'nin finansman sağladığı projelerdeki olası yolsuzlukları saptama ve önleme konusundaki kararlılığını göstermektedir. GSI projesi, büyük ölçekli altyapı projelerinin yalnızca teknik ve ekonomik başarılarının değil, aynı zamanda saydamlık ve hesap verebilirlik ilkelerine ne derece uyduğunun da değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

 

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ: TÜRKİYE BAKIŞ AÇISI

Akdeniz Enerji Köprüsü, planlandığı şekliyle yaklaşık 1.200 kilometre uzunluğunda ve 2 milyar dolarlık maliyetiyle dünyanın en uzun denizaltı enerji kablosu olma özelliğini taşımaktadır. Projenin amacı, Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail elektrik şebekelerini birbirine bağlayarak Doğu Akdeniz’de enerji iş birliği, arz güvenliği ve bölgesel kararlılığı güçlendirmektir. Ancak mevcut gelişmeler, bu hedeflerin büyük ölçüde gerçekleştirilemediğini göstermektedir. Proje, taraf ülkeler arasında yeni gerilimler yaratmış, daha önce yakın olan Yunanistan-Kıbrıs ilişkilerini zedelemiş, Avrupa Birliği bünyesinde yolsuzluk savlarına yol açmış ve Yunanistan ile Türkiye arasında diplomatik gerilimleri artırmıştır. Bu durum, teknik ve ekonomik bir altyapı girişiminin, bölgesel jeopolitik, diplomasi ve yönetişim boyutlarıyla etkileşimini açıkça ortaya koymaktadır. Dolayısıyla GSI, yalnızca enerji geçişini kolaylaştıran bir proje olarak değil, aynı zamanda Doğu Akdeniz’de güç dengeleri, uluslararası ilişkiler ve AB’nin stratejik yükümlülükleri açısından da karmaşık ve riskli bir girişim olarak değerlendirilmektedir.

Proje kapsamında ortaya çıkan sorunlar, taraf ülkeler arasındaki eş güdüm eksikliklerinden ve bölgesel siyasal belirsizliklerden kaynaklanmaktadır. Kıbrıs ve Yunanistan arasında yatırım paylaşımları, yönetim sorumlulukları ve gelir dağılımı konularındaki anlaşmazlıklar uygulama sürecini olumsuz etkilemektedir. İsrail’in enerji ihracatı stratejileri ile Kıbrıs ve Yunanistan’ın enerji geçişi öncelikleri arasındaki uyumsuzluklar, teknik ve operasyonel gecikmelere yol açmaktadır. Avrupa Birliği’nin projeye sağladığı finansal destek ve yönetişim yükümlülükleri, AB’yi hem yönetim hem de diplomasi boyutunda merkezi bir aktör konumuna getirmektedir. Bu durum, AB’nin projeye olan stratejik bağlılığını ve yüklenimini artırırken aynı zamanda taraflar arası gerilimlerin çözümünde AB’nin diplomatik sorumluluklarını görünür kılmaktadır.

Türkiye açısından, GSI’nin projeye alınmaması bölgesel enerji dengeleri ve Doğu Akdeniz’deki jeopolitik kararlılık açısından kritik bir eksiklik olarak görülmektedir. Ankara, projeyi yalnızca enerji altyapısı girişimi olarak değil, aynı zamanda AB’nin ve taraf ülkelerin Türkiye’yi dışlayarak kurduğu yeni bölgesel güç dengeleri çerçevesinde değerlendirmektedir. Bu bağlamda Türkiye, enerji geçişi ve deniz yetki alanları konusunda farklı teknik ve diplomatik çözümler geliştirmekte ve enerji koridorları ve uluslararası hukuk çerçevesinde hak savlarını güçlendirmektedir. Aynı zamanda AB’nin projedeki rolünü ve yüklenimini dikkatle izleyerek bölgesel stratejilerini ve diplomatik hamlelerini bu duruma göre uyarlamaktadır.

Akdeniz Enerji Köprüsü projesi, teknik, ekonomik, diplomatik ve jeopolitik boyutları bir arada değerlendirilmesi gereken çok katmanlı bir girişim olarak öne çıkmaktadır. GSI, enerji iş birliğini artırma ve arz güvenliğini sağlama hedeflerini tam olarak gerçekleştirememiş olsa da taraf ülkeler, AB ve Türkiye açısından stratejik dersler ve siyasa belirleme fırsatları sunmaktadır. Türkiye hem enerji güvenliğini sağlamak hem de Doğu Akdeniz’deki diplomatik ve stratejik konumunu korumak amacıyla projenin olası risklerini ve fırsatlarını kapsamlı bir şekilde değerlendirmeye ve gerekli karşı önlemleri almaya devam etmelidir.

 

Kaynakça

 

Anadolu Ajansı. (2025, Eylül 4). European Public Prosecutor's Office launches probe into Greece-Greek Cypriot subsea power cable project. Anadolu Ajansı. Erişim: https://www.aa.com.tr/en/europe/european-prosecutor-office-launches-probe-into-greece-greek-cypriot-subsea-power-cable-project/3678718

Cyprus Mail. (2025, Eylül 4). EU launches investigation into Great Sea Interconnector. Cyprus Mail. Erişim: https://cyprus-mail.com/2025/09/04/eu-launches-investigation-into-great-sea-interconnector

EU Today. (2025, Eylül 5). EPPO opens inquiry into €1.9bn Great Sea Interconnector. EU Today. Erişim: https://eutoday.net/eppo-inquiry-into-e1-9bn-great-sea-interconnector/

European Interest. (2025, Eylül 4). EU Prosecutor investigates possible mishandling of Cyprus cable project. European Interest. Erişim: https://www.europeaninterest.eu/eu-prosecutor-investigates-possible-mishandling-of-cyprus-cable-project/

European Public Prosecutor's Office. (2025). European Public Prosecutor's Office. Erişim: https://www.eppo.europa.eu/

Reuters. (2025, Eylül 4). European prosecutors probe east Med cable project. Reuters. Erişim: https://www.reuters.com/markets/commodities/european-prosecutors-probe-east-med-cable-project-2025-09-04/

Wikipedia. (2025). European Public Prosecutor's Office. Erişim: https://en.wikipedia.org/wiki/European_Public_Prosecutor%27s_Office

Wikipedia. (2025). Great Sea Interconnector. Erişim: https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Sea_Interconnector