KCK ANAYASASI VE TÜRK ANAYASA HUKUKUYLA BAĞDAŞMA DÜZEYİ

 

Prof. Dr. Firuz Demir Yaşamış

 

 

 

 

Öz

Bu çalışma, Kürdistan Topluluklar Birliği (Koma Civaken Kurdistan, KCK) Anayasası’nın ideolojik, örgütsel ve yönetsel yapısını inceleyerek Kürt siyasal hareketinin yönetim modeli önerisini çözümlemeyi amaçlamaktadır. Demokratik konfederalizm kuramına dayanan bu anayasal öneri, merkeziyetçi devlet modeline karşı yerinden yönetime, doğrudan demokrasiye ve kültürel çoğulculuğa dayalı bir yapı önermektedir. Çalışma, bu modelin Türkiye Cumhuriyeti'nin mevcut anayasal düzeni ile ne ölçüde bağdaşabileceğini, hangi noktalarda çatışma ürettiğini ve anayasal reform sürecinde hangi ilkelerin tartışmaya açılabileceğini değerlendirmektedir. Bulgular, KCK modelinin Türkiye'deki anayasal sistemle yapısal ve siyasal düzeyde ciddi farklılıklar içerdiğini, ancak bazı ilkelerinin demokratikleşme tartışmaları açısından anlamlı katkılar sunabileceğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: KCK, Demokratik Konfederalizm, Kürt Sorunu, Yerel Yönetim, Anayasal Reform, Türkiye, Özerklik

 

 

Abstract

This study examines the ideological, organizational, and administrative structure of the Constitution of the Kurdistan Communities Union (Koma Civaken Kurdistan, KCK), aiming to analyze the Kurdish political movement’s proposed alternative governance model in four different countries, namely Turkiye, Syria, Iraq and Iran. Based on the theory of democratic confederalism, the KCK Constitution presents a decentralized, participatory and culturally pluralist structure in contrast to the centralized nation-state model. The study explores the extent to which this model aligns with or contradicts the current constitutional framework of the Republic of Turkiye and assesses the potential relevance of some of its principles to constitutional reform debates. The findings indicate that while the KCK model diverges significantly from Turkiye’s existing system, certain elements may provide meaningful input to discussions on democratization and participatory governance.

Keywords: KCK, Democratic Confederalism, Kurdish Problem, Local Governance, Constitutional Reform, Turkiye, Autonomy

GİRİŞ

Kürdistan Topluluklar Birliği, KCK (Koma Civaken Kurdistan) Anayasası ideolojik temelini Abdullah Öcalan’ın geliştirdiği demokratik konfederalizm kuramından almakta ve merkeziyetçi devlet modeline karşı yerel özerklik, doğrudan demokrasi, kültürel çoğulculuk ve toplumsal cinsiyet eşitliği gibi ilkeler önermektedir. Bu yönüyle KCK Anayasası, klasik ulus-devlet anlayışından farklı bir siyasal ve toplumsal örgütlenme modeli sunmaktadır. Ancak, Türkiye’nin mevcut anayasal yapısı, siyasal dengeleri ve toplumsal algısı dikkate alındığında bu modelin bütüncül  hatta geniş biçimde uygulanabilirliği son derece sınırlıdır. Anayasa’nın değiştirilemez maddeleri, tekil devlet yapısı, tek bayrak ve tek resmi dil ilkeleri üzerine kurulmuştur. KCK Anayasası’nda yer alan bağımsız kaynak yönetimi, yerel güvenlik güçleri oluşturma ve merkezi otoriteden bağımsız yasama yetkileri gibi düzenlemeler mevcut anayasal düzen ile hukuksal açıdan bağdaşmamaktadır.

Toplumsal düzeyde de bu önerilerin geniş kabul görmesi zordur. Türkiye kamuoyunun önemli bir kesimi bu tür özerklik taleplerini “ülkenin bölünmesi” riski ile ilişkilendirmekte ve ayrıca KCK’nin PKK ile organik bağı, meşruluk algısını zayıflatan ve görüşme alanını daraltan bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Dolayısıyla, KCK Anayasası’nda yer alan önerilerin Türkiye’deki anayasal reform gündemine yansıması ancak çok sınırlı ve seçici başlıklar çerçevesinde olanaklı olabilir.

Bu çalışma, KCK Anayasası’nın temel hükümlerini ve ideolojik dayanaklarını inceleyerek bu önerilerin Türkiye’deki anayasal reform sürecine olası yansımalarını, uygulanabilirlik sınırlarını ve TBMM’de kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu’nun karşılaşabileceği olası engelleri ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Bu zorlukların saptanması için neden KCK belgesi esas seçilmiştir? Bu sorunun yanıtı açıktır: Kürt toplumunun her dört ülkede de siyasal, hukuksal, toplumsal ve ekonomik beklentilerini ortaya koyan temel belge KCK’dır. Başka bir belge de bulunmamaktadır.

ARAŞTIRMANIN AMACI VE HEDEFLERİ

Bu araştırmanın temel amacı, KCK Anayasası’nda öngörülen siyasal, yönetsel ve toplumsal düzenlemeleri inceleyerek bunların Kürt toplumunun beklentileri açısından ne ifade ettiğini ve Türkiye’nin mevcut anayasal, siyasal ve toplumsal yapısı içerisinde ne ölçüde uygulanabilir olduğunu ortaya koymaktır. Çalışma, KCK Anayasası’nın özerklik, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, bağımsız kaynak yönetimi, ana dilde eğitim ve yerel güvenlik yapılanmaları gibi temel unsurlarını çözümlemektedir. Bu unsurların Türkiye’nin tekil devlet yapısı, Anayasa’nın değiştirilemez maddeleri, mevcut güvenlik siyasaları ve toplumsal duyarlılıklarla ne ölçüde uyumlu veya çatışmalı olduğu belirlenmeye çalışılacaktır.

Araştırmanın hedefleri şunlardır:

Kürt Toplumsal Beklentilerinin Saptanması: KCK Anayasası’nın Kürt toplumunun siyasal, kültürel ve ekonomik beklentilerini nasıl yansıttığını çözümlemek.

Mevcut Hukuksal Çerçeve ile Karşılaştırma: KCK Anayasası hükümlerinin Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve mevzuatı ile uyum veya çatışma noktalarını belirlemek.

Uygulanabilirlik Çözümlemesi: KCK Anayasası’ndaki önerilerin Türkiye’nin siyasal, toplumsal ve güvenlik koşullarında yaşama geçirilme olasılığını ölçmek.

TBMM’de Karşılaşılabilecek Sorunların Öngörülmesi: TBMM’de kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu’nun bu öneriler karşısında hangi hukuksal, siyasal ve toplumsal engellerle karşılaşabileceğini ortaya koymak.

Bu hedefler doğrultusunda çalışma, KCK Anayasası’na yönelik “normatif” bir değerlendirme yapmaktan ziyade, mevcut siyasal gerçeklikler ışığında uygulanabilirlik ve kabul edilebilirlik sınırlarını belirlemeye odaklanmaktadır.

ARAŞTIRMA SORULARI

Bu çalışma, KCK Anayasası’nın öngördüğü siyasal ve toplumsal modelin Türkiye’deki anayasal çözüm sürecine yansıma gizil gücünü ve sınırlarını incelemek amacıyla aşağıdaki sorulara yanıt aramaktadır:

KCK Anayasası’nın temel ideolojik, örgütsel ve hukuksal unsurları nelerdir?

Bu unsurlar, Kürt toplumunun siyasal, kültürel ve ekonomik beklentilerini ne ölçüde karşılamaktadır?

KCK Anayasası’ndaki düzenlemeler, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın mevcut hükümleriyle hangi noktalarda uyumlu, hangi noktalarda çatışmalıdır?

Türkiye’nin tekil devlet yapısı, merkeziyetçi yönetsel sistemi ve anayasanın değiştirilemez maddeleri çerçevesinde, KCK Anayasası’nın hangi unsurları hukuksal veya siyasal açıdan uygulanabilir, hangileri uygulanamaz?

KCK’nin PKK ile olan organik bağı, bu önerilerin meşruluk algısını ve siyasal kabul edilebilirliğini nasıl etkilemektedir?

TBMM’de kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu bu öneriler karşısında hangi hukuksal, siyasal ve toplumsal engellerle karşılaşabilir?

Uluslararası hukuk ve bölgesel güç dengeleri KCK Anayasası’ndaki önerilerin Türkiye’de yaşama geçirilme şansını nasıl şekillendirebilir?

YÖNTEM

Bu çalışma, nitel araştırma yöntemleri çerçevesinde tasarlanmıştır. Araştırma, belge çözümlemesi ve karşılaştırmalı hukuk incelemesi tekniklerini bir arada kullanarak yürütülmüştür. Öncelikle, KCK Anayasası’nın tam metni incelenmiş ve ideolojik, örgütsel ve hukuksal unsurlar kodlama yöntemiyle tematik başlıklar altında sınıflandırılmıştır. Bu temalar özerklik, yerel yönetim modeli, doğal kaynakların yönetimi, ana dilde eğitim, güvenlik yapılanmaları, kadın temsili ve adalet sistemi gibi başlıklardan oluşmaktadır. İkinci aşamada, bu temalar Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, ilgili kanunlar ve mevcut yönetsel-siyasal yapı ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sürecinde hukuksal uyum, siyasal uygulanabilirlik, toplumsal kabul edilebilirlik ölçütleri dikkate alınmıştır. Üçüncü aşamada, Türkiye’deki mevcut siyasal iklim, güvenlik siyasaları ve toplumsal duyarlılıklar göz önünde bulundurularak KCK Anayasası’nın önerdiği modelin uygulanma olasılığı ve sınırları değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme, tümüyle eleştirel bir bakış açısı ile yürütülmüş ve olası riskler, engeller ve fırsatlar açıkça ortaya konmuştur. Ayrıca, TBMM’de kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu’nun karşılaşabileceği olası sorunlar geçmiş anayasa değişikliği girişimlerinden elde edilen deneyimler ışığında öngörülmüştür. Çalışmanın amacı, herhangi bir siyasal aktörün veya grubun önerilerini olumlamak ya da reddetmek değil anayasal reform tartışmalarına nesnel, çözümleyici ve uygulanabilirlik odaklı bir katkı sunmaktır.

KURAMSAL ÇERÇEVE

Bu çalışma, çoğulculuk, yönetişim, yerel özerklik ve anayasal meşruluk kavramları çerçevesinde yapılandırılmıştır. KCK Anayasası'nın önerdiği siyasal ve toplumsal örgütlenme modeli klasik ulus-devlet paradigmasıyla çatışan bir yapıya sahiptir. Bu nedenle, çalışmanın kuramsal temelleri hem farklı ve paralel yönetişim modelleri hem de anayasal devletin sınırları ekseninde ele alınmıştır.

Demokratik Konfederalizm ve Devletçilik Sonrası Kuramları: KCK Anayasası’nın temelini oluşturan demokratik konfederalizm yaklaşımı, çağdaş devletin merkeziyetçiliğine, hiyerarşik yapısına ve etno-nasyonalist çerçevesine karşı geliştirilmiştir. Bu yaklaşım, Michel Foucault’nun "iktidarın mikro düzeyde örgütlenmesi" savları ve Antonio Negri’nin "çokluk" (multitude) kavramı ile benzerlik gösterir. Yerinden yönetim, doğrudan demokrasi, komünal ekonomi ve yatay örgütlenme anlayışları klasik Weberyen devlet kuramlarından farklıdır. "Devletçilik sonrası” terimi, akademik yazında genellikle "post-state" ya da "post-statism" olarak çevrilir ve ulus-devletin klasik egemenlik, toprak, vatandaşlık ve merkeziyetçilik gibi unsurlarının aşıldığı ve hatta ortadan kalktığı bir toplumsal-siyasal düzeni ifade eder. KCK bağlamında post-devlet yaklaşımı, Öcalan’ın "Demokratik Konfederalizm" kuramında görüldüğü gibi devletin yerini yatay, yerel, doğrudan demokrasiye dayalı meclis ve komünlerin alması, merkezi otoritenin işlevsizleştirilmesi, ulusal sınırların siyasal örgütlenme açısından önemini yitirmesi ve hukuk, ekonomi, güvenlik gibi kamu işlevlerinin devlet dışında bir yapı tarafından yürütülmesi anlamına gelir.

Tekil Devlet Kuramı ve Anayasal Sınırlılık: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, tekil devlet ilkesini ve merkeziyetçi kamu yönetimi modelini esas alır. Özellikle Anayasa’nın ilk dört maddesi, devletin bölünmez bütünlüğünü ve Türk kimliğini temel alarak değiştirilemez hüküm altına alınmıştır. Bu durum, etnik temelli veya geniş özerklik taleplerine anayasal düzeyde ciddi sınırlar getirir. Carl Schmitt’in "anayasal kimlik" kavramsallaştırması bu tür taleplerin sistemle çatışma riskini açıklamak açısından kullanışlıdır.

Anayasal Meşruluk ve Siyasal Gerçeklik: Bir anayasa önerisinin sadece kuramsal olarak değil, aynı zamanda toplumsal meşruluk, siyasal güç dengeleri ve kurumsal işleyiş açısından da değerlendirilebilir olması gerekir. Jürgen Habermas’ın anayasal yurttaşlık ve meşruluk kuramları, önerilen modellerin yalnızca “hak temelli” olup olmadığını değil, toplumun genelinde kabul görebilme kapasitesini de sorgular. Bu çerçevede, KCK Anayasası önerilerinin Türkiye toplumunda nasıl algılanacağı demokratik katılım ve çoğulculuk açısından hangi tepkileri tetikleyeceği çözümlenmektedir.

Yönetişim ve Yerel Demokrasi Modelleri: Yerel özerklik ve çok düzeyli yönetişim (multi-level governance) modelleri çağdaş kamu yönetimi kuramlarının önemli bir parçasıdır. Ancak bu modeller, genellikle anayasal çerçeve içinde ve merkezi yönetim ile görüşme temelli işler. KCK’nin önerdiği yapı, görüşmeye açık bir yerel yönetim modeli sunmak yerine merkezi otoritenin dışında ve çoğu zaman onunla çatışma gizil gücü taşıyan bir yapılanmaya dayalıdır. Bu durum, yönetilebilirlik (governability) ve kamu otoritesinin bütünlüğü açısından yeni sorunlar doğurur.

ÇÖZÜMLEME

Uluslararası Genel Yapılanma               

KCK dört ülkede yapılanmıştır. KCK’nın öngördüğü temel uluslararası örgütlenme yapısı aşağıda verilmiştir.

KCK Anayasasının İdeolojik ve Örgütsel Temelleri

KCK Anayasası, ideolojik olarak Abdullah Öcalan tarafından geliştirilen ve klasik ulus-devlet modeline karşı bir seçenek olarak sunulan demokratik konfederalizm kuramına dayanmaktadır. Bu yaklaşım, merkeziyetçiliğe karşı yerinden yönetimi, etnik homojenliğe karşı çok kültürlülüğü, bürokratik devlete karşı topluluk temelli doğrudan demokrasiyi savunmaktadır. Bu çerçevede, KCK Anayasası yalnızca siyasal bir belge değil aynı zamanda farklı bir toplumsal örgütlenme vizyonunu yansıtan normatif bir metindir.

Demokratik konfederalizm anlayışı kimlik, kültür, toplumsal cinsiyet ve ekoloji gibi çok sayıda alanda merkezi otoritenin dışında örgütlenen yapılar aracılığıyla siyasal katılımı genişletmeyi hedeflemektedir. Bu ideolojik yaklaşım, yurttaşlık kavramını etno-kültürel sınırların ötesine taşıma savına dayanırken yerel halk meclislerini temel yönetişim birimi olarak konumlandırmaktadır. Böylece, temsili demokrasiden çok doğrudan katılım temelli bir siyasal örgütlenme modeli öne çıkmaktadır.

KCK’nin kurumsal yapılanması bu kuramsal temelin uygulamadaki yansımasıdır. Örgütsel yapı şu ana bileşenlerden oluşmaktadır:

Kongra-Gel (Halk Kongresi): Yasama işlevini yürüten en üst karar organıdır. Toplum adına temel siyasa yönelimlerini belirler, yasal düzenlemeleri yapar ve diğer tüm yürütme ve yargı organlarının denetimini üstlenir.

Yürütme Konseyi: Kongra-Gel’in aldığı kararların uygulanmasını sağlar. Yönetim birimleri arasında eş güdümü gerçekleştirir ve kamu hizmetlerinin örgütlenmesinden sorumludur.

Tematik Komiteler: Adalet, ekonomi, toplumsal alan, kadın, ekoloji ve savunma gibi çeşitli alanlarda özelleşmiş alt birimlerdir. Her biri, ilgili alanda özerk siyasa üretir ve uygulama mekanizmaları geliştirir.

Toplumsal Adalet Komisyonları: Yargı işlevini yerine getiren bu yapılar, devletin klasik yargı organlarına seçenek olarak oluşturulmuştur. Uzlaşmacı adalet, yapıcı hukuk ve halk temelli yargı mekanizmaları esas alınmıştır.

Bu örgütsel model, merkeziyetçi hiyerarşik devlet yapılanmasından farklı olarak çok düzeyli, katılımcı ve toplum merkezli bir yönetişim biçimini önermektedir. KCK, kendisini klasik anlamda bir devlet yapılanması değil ulus-devletin dışında örgütlenen bir “toplumlar birliği” ya da “komünler konfederasyonu” olarak tanımlar. Bu nedenle KCK Anayasası, yalnızca bir yönetim modeli değil aynı zamanda ideolojik ve kültürel dönüşümü hedefleyen bir siyasal vizyonu da temsil etmektedir.

KCK Anayasası’nda Öngörülen Özerklik Modeli ve Kurumsal Yapı: Demokratik Özerklik Kavramı ve Yerel Yönetim Vizyonu

KCK Anayasası’nın temel ilkelerinden biri, klasik merkeziyetçi yönetim anlayışına seçenek olarak geliştirilen demokratik özerklik kavramı ve modelidir. Bu model, yerel halk meclisleri, komünler ve tematik konseyler üzerinden örgütlenen, merkezi otoritenin dışında ama toplum temelli bir yönetişim biçimini esas alır. Abdullah Öcalan tarafından düzenlenen bu yaklaşım Kürt sorununa ulus-devlet sınırlarını aşan, çok merkezli ve çok düzeyli bir çözüm önerisi olarak sunulmaktadır. Demokratik özerklik, herhangi bir coğrafyada yaşayan halkın kendi yaşamını düzenleyebilme kapasitesini merkeze alır. Bu bağlamda, özerklik yalnızca siyasal veya yönetsel bir statü olarak değil toplumsal, kültürel, ekonomik ve ekolojik alanlarda da yerel girişime öncelik veren bir yönetim modeli olarak tanımlanır.

Bu vizyon kapsamında önerilen temel ilkeler şunlardır:

Yerel Karar Alma Yetkisi: Özgür Kent Meclisleri ve Komün Meclisleri aracılığıyla halkın doğrudan katılımıyla alınan kararların yerel düzeyde uygulanması hedeflenir. Böylece temsili demokrasinin ötesinde, katılımcı ve doğrudan demokrasi esas alınır.

Toplumsal Alanların Özerkliği: Eğitim, sağlık, adalet, ekonomi ve güvenlik gibi kamu hizmetlerinin örgütlenmesi, merkezi devletin dışında, yerel halk örgütleri tarafından gerçekleştirilir. Devlet kurumu yerine toplumun öz örgütlenmeleri esas alınır.

Çok Kültürlülük ve Kimliklerin Tanınması: Farklı etnik, dilsel ve dinsel kimliklerin kendi kendilerini yönetme hakkı tanınır. Ana dilde eğitim, kültürel hakların güvence altına alınması ve kimlik temelli siyasal katılım desteklenir.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Kadınların öz yönetim süreçlerine eşit ve etkili katılımı sistemin vazgeçilmez bir unsuru olarak görülür. Kadınlara özgü meclisler, akademiler ve savunma birimleri demokratik özerkliğin ana bileşenleri arasında yer alır.

Ekolojik Duyarlılık: Yerel üretime dayalı, çevre dostu ve sürdürülebilir kalkınma anlayışı öne çıkarılır. Ekolojik tarım, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve doğanın korunması gibi temalar yerel yönetim anlayışının parçasıdır.

KCK’nin demokratik özerklik anlayışı, yalnızca Kürt halkı için değil, Türkiye'nin tamamı için önerilen bir sistem olarak sunulmakta ve merkeziyetçiliğin her toplumu baskı altına aldığı savından hareketle tüm halkların eşit katılımına dayalı yatay bir yönetişim vizyonu ileri sürülmektedir. Bununla birlikte, bu modelin Türkiye'deki mevcut anayasal ve siyasal yapılarla ne ölçüde örtüştüğü, nasıl bir reformla uyumlu hale getirilebileceği ve toplum nezdinde nasıl karşılanacağı soruları ilerleyen bölümlerde daha ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.

Toplumsal Adalet ve Hukuk Anlayışı

KCK Anayasası, hukuk sistemini yalnızca bir normlar bütünü olarak değil, aynı zamanda toplumsal adaletin sağlanması için kurulan yerel ve yatay örgütlü bir mekanizma olarak tanımlar. Bu çerçevede önerilen adalet sistemi, çağdaş ulus-devletlerin bürokratik ve hiyerarşik yargı düzeninden farklı bir model niteliği taşımaktadır.

Yargının Siyasal-Toplumsal Niteliği

KCK hukuk anlayışı, yargının devletin tarafsız ve bağımsız bir kurumu olmaktan çok halkın doğrudan katılımı ile şekillenen bir “halk yargısı” modeli olduğunu savunur. Bu anlayış, hukuk kurumlarının demokratik denetime açık, saydam ve katılımcı olması gerektiği varsayımına dayanır.

Toplumsal Adalet Komisyonları

KCK sisteminde adaletin temel kurumu “Toplumsal Adalet Komisyonları”dır. Bu komisyonlar yerel topluluklarca seçilir, uyuşmazlıkların çözümünde arabuluculuk ve uzlaştırıcılık yöntemlerini benimser ve ceza adaleti yerine onarıcı ve dönüştürücü adalet ilkelerine öncelik verir. Bu yapı, klasik mahkemelerin yerine geçerek kararların hızlı, doğrudan ve toplumsal duyarlılığa uygun biçimde alınmasını hedefler.

Ceza ve İyileştirme (Rehabilitasyon)

KCK hukuk sisteminde cezalandırma yerine, bireylerin topluma yeniden kazandırılması esas alınır. Hapishane sisteminden çok toplumsal rehabilitasyon merkezleri veya kolektif yaşam alanları önerilir. Suçluların cezalandırılmasından çok, suçun neden olduğu toplumsal yaraların sarılması hedeflenir.

Kadın Adaleti ve Özerk Mekanizmalar

Kadınlar için ayrı yargı ve adalet sistemleri öneren KCK patriyarkal sistemin kadınlara yönelik şiddet ve ayrımcılığı önlemede yetersiz olduğunu ileri sürer. Bu nedenle kadınlara özgü adalet mekanizmaları (örneğin: Kadın Mahkemeleri) kurulmasını öngörür. Bu yapı hem toplumsal cinsiyet eşitliğini güçlendirmeyi hem de kadınların adalet sisteminde özne haline gelmesini amaçlamaktadır.

Hukukun Toplum Tabanlı Oluşturulması

KCK Anayasası, hukuku halkın doğrudan üretmesi gereken bir alan olarak konumlandırır. Hukuksal normlar yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya, toplumsal gereksinmelere ve değer sistemine göre şekillenir. Bu yaklaşım, klasik pozitivist hukuk anlayışına doğrudan bir eleştiridir.

Kadın Özgürlüğü ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

KCK Anayasası, kadın özgürlüğünü yalnızca bireysel haklar düzeyinde değil, toplumsal dönüşümün kurucu bir unsuru olarak ele alır. Bu yaklaşım, klasik demokratik metinlerde yer alan cinsiyet eşitliği vurgusunun ötesine geçerek, kadınların siyasal, toplumsal ve ekonomik yaşamda özerk ve kurumsal bir varlık kazanmalarını hedefler.

İdeolojik Temel: “Jineoloji”

KCK’nin kadın siyasası, Abdullah Öcalan tarafından geliştirilen “Jineoloji” (kadın bilimi) kavramsallaştırmasına dayanmaktadır. Bu anlayış, tarihin erkek egemen anlayış tarafından şekillendirildiğini savunur ve kadın bilgisinin, direnişinin ve deneyiminin yeniden oluşturulmasını esas alır. Kadın özgürlüğü, toplumsal özgürlüğün ön koşulu olarak görülür.

Kadın Örgütlenmeleri: KJK ve Kadın Meclisleri

KCK sistemi içinde kadınlar, Kürdistan Kadınlar Topluluğu (Komalen Jinen Kurdistan, KJK) çatısı altında bağımsız örgütlenme hakkına sahiptir. KJK kendi yasama, yürütme ve yargı organlarına sahip kadın odaklı özerk bir siyasal alandır. Kadın Meclisleri, yerel yönetimlerde ve toplumsal komitelerde doğrudan karar alma süreçlerine katılır. Bu kurumsal yapılanma, kadınların erkek egemen mekanizmalarda eriyip gitmesini engellemeyi ve kadın iradesini görünür kılmayı amaçlar.

Eş Başkanlık Sistemi

KCK’de tüm siyasal ve yönetsel görevlerde “eş başkanlık” ilkesi uygulanır. Bu sistem, her görevin bir kadın ve bir erkek tarafından birlikte yürütülmesini zorunlu kılar. Böylece, temsilde eşitlik bir norm haline getirilmiş olur.

Kadına Yönelik Şiddet ve Özerk Hukuk

Kadına yönelik şiddet, KCK Anayasası’nda yalnızca bir suç değil, bir toplumsal bozulma göstergesi olarak ele alınır. Bu nedenle kadınlara yönelik şiddet davaları için ayrı hukuk mekanizmaları, kadın adalet komisyonları ve özel mahkemeler kurulması öngörülür. Erkek egemen hukuk sistemlerine karşı “kadın adaleti” anlayışı öne çıkar.

Ekonomik ve Toplumsal Katılım

Kadınların ekonomik hayata katılımı için kooperatifler, üretim birimleri ve kadın akademileri oluşturulması önerilir. Böylece kadının yalnızca ev içi rollerle tanımlanması yerine üretim ve karar süreçlerine etkili şekilde katılması hedeflenir.

Ana Dil, Kültürel Haklar ve Eğitim

KCK Anayasası, ana dilde eğitim ve kültürel hakları sadece birer bireysel hak olarak değil Kürt kimliğinin kurucu unsurları ve toplumsal özgürlüğün temel araçları olarak konumlandırmaktadır. Bu anlayış, ulus-devletlerin asimilasyoncu eğitim modellerine karşı geliştirilmiş, kültürel özerklik ilkesine dayalı farklı bir sistem önerir. KCK Anayasası'na göre her halk kendi ana dilinde eğitim görme hakkına sahiptir. Kürt halkı açısından bu hak, yalnızca kültürel varoluşun bir aracı değil, aynı zamanda siyasal öz yönetimin temel bileşenidir. Ana dilde eğitim hakkı okul öncesinden üniversiteye kadar tüm kademeleri kapsar, Kürtçenin lehçeleri arasında ayrım yapmaksızın uygulanır ve Devlet tarafından değil öz yönetim mekanizmaları tarafından düzenlenir. Bu yönüyle, ana dilde eğitim yalnızca pedagojik değil aynı zamanda siyasal bir taleptir.

Kültürel Haklar ve Kimliğin Kurumsallaşması

KCK Anayasası, Kürt kimliğini yalnızca tanınmakla yetinmeyen, kendi kültürünü yaşatma ve kurumsallaştırma hakkına sahip kolektif bir kimlik olarak ele alır. Bu çerçevede kültürel dernekler, dil ve tarih enstitüleri, sanat merkezleri kurulması desteklenir, Kürt edebiyatı, tarihi ve sanatı eğitim programlarıyla bütünleştirilir ve Devletin merkezi kültür siyasalarına karşı yerel ve öz yönetimli kültür siyasaları benimsenir.

Medya ve İfade Özgürlüğü

KCK Anayasası, ifade özgürlüğünü kültürel haklarla birlikte düşünür. Kürtçenin kamusal alanda görünürlüğü (televizyon, radyo, yazılı basın) bir hak olarak tanımlanır. Özerk medya organlarının oluşturulması ve tek merkezli medya tekelinin kırılması hedeflenir.

Eğitim Sisteminin Örgütlenmesi

KCK sistemi, merkezi devletin eğitim programlarına seçenek olarak toplum temelli eğitim modelleri geliştirmeyi amaçlar. Bu bağlamda demokratik halk okulları, kadın akademileri, jineoloji ve yerel tarih enstitüleri gibi yapılar desteklenir. Eğitim sisteminde dikey hiyerarşi yerine, katılımcı, yatay ve eleştirel pedagojik yöntemler benimsenir.

Doğal Kaynakların ve Kamu Hizmetlerinin Yönetimi

KCK Anayasası, doğal kaynakların ve temel kamu hizmetlerinin yönetimini, merkezi devlete karşı bir seçenek olarak kurgulanmış öz yönetimsel ve komünal bir sistem aracılığıyla gerçekleştirmeyi hedefler. Bu sistem, klasik kamu yönetimi anlayışından köktenci biçimde ayrılarak hem ekonomik hem de toplumsal bir dönüşüm önerir.

Doğal Kaynakların Mülkiyeti ve Yönetimi

KCK anlayışına göre yer altı ve yer üstü zenginlikler (petrol, doğal gaz, madenler, ormanlar, su kaynakları) merkezi devletin değil halkın ortak mülkiyetindedir. Bu bağlamda kaynaklar özel mülkiyete kapalıdır ve özelleştirme siyasalarına karşıdır. Yerel meclisler, kooperatifler ve ekoloji komisyonları yönetimde söz sahibidir. Üretim ve kullanım süreçlerinde ekolojik sürdürülebilirlik ve toplumsal denetim ilkeleri esastır. Bu yapı, devletin ekonomik egemenliğine karşı bir tür ekonomik yerinden yönetim modeli önerir.

Vergi ve Mali Yapı

KCK sisteminde vergi toplama ve mali kaynakların kullanımı da merkezi devletten bağımsızdır. Yerel halk meclisleri aracılığıyla toplanan vergiler doğrudan kamu hizmetlerine aktarılır. Merkezi devlete gelir transferi yapılmaz. Bu durum ekonomik bağımsızlık doğurur. Kooperatif ve kolektif üretim yapıları mali sistemin temelini oluşturur.

Kamu Hizmetleri: Değişik Bir Devlet Modeli

KCK Anayasası’na göre sağlık, eğitim, adalet, altyapı ve güvenlik gibi hizmet alanları devlet kurumlarının tekelinden çıkarılıp toplumsal örgütlenmeler aracılığıyla yürütülür.

Sağlık Hizmetleri: Yerel klinikler, alternatif tıp uygulamaları, kadın-doğum merkezleri kurulması önerilir. Hizmetler ücretsizdir.

Eğitim: Ana dilde ve yerel gereksinmelere göre şekillenmiş programlar uygulanır.

Adalet: Devlet mahkemeleri yerine "toplumsal adalet komisyonları" kurulur.

Kadın Hizmetleri: Kadınlara özgü kurumlar, şiddetle savaşım organları ve kadın kooperatifleri geliştirilir.

Güvenlik: Öz-savunma birimleri oluşturularak klasik polis ve ordu modellerinden farklı yapılar kurulur.

Yerel-Merkez Gerilimi

KCK Anayasası’nın öngördüğü kamu hizmeti modeli, kuramsal olarak merkezi devletle uzlaşma alanı barındırsa da uygulamada merkezi egemenlikten ciddi bir kopuş anlamına gelir. Özellikle petrol ve maden gelirlerinin paylaşımı, vergi toplama yetkisinin öz yönetime devri, kamu güvenliğinin merkez dışı yapılara verilmesi gibi adımlar tekil devlet yapısı ile derin çelişki barındırmaktadır. Bu nedenle KCK’nin sunduğu kamu yönetimi modeli Türkiye Cumhuriyeti’nin mevcut anayasal düzeniyle uyuşmazlık içindedir.

KCK Anayasası’nda Kürt Kimliği, Anadilde Eğitim ve Kültürel Haklar

KCK Anayasası, Kürt halkının kültürel, siyasal ve toplumsal kimliğini tanıma ve kurumsallaştırma savıyla kaleme alınmış normatif bir metindir. Bu bağlamda Kürt kimliğinin korunması, geliştirilmesi ve kamusal alanda özgürce ifade edilebilmesi KCK’nin siyasal projesinin merkezinde yer almaktadır. Kimlik, dil ve kültür, yalnızca bireysel haklar çerçevesinde değil aynı zamanda kolektif bir hak ve siyasal özneleşme süreci olarak ele alınmaktadır.

Kürt Kimliğinin Tanınması ve Siyasal Boyutu

KCK Anayasası, Kürt kimliğini sadece bir etnik ait olma değil, aynı zamanda siyasal özne olarak tanımlar. Bu yaklaşıma göre kimlik, edilgin bir kültürel durum değil, etkili bir siyasal hak iddiasıdır. Bu çerçevede Kürt kimliğinin anayasal düzeyde tanınması, eşit yurttaşlık ve öz yönetim talebinin meşruluk zeminini oluşturur. Kimlik, bir haklar bütünü olarak görülür ve kültürel görünürlüğün ötesinde siyasal bir statü talep edilir. KCK, asimilasyon siyasalarına karşı açık bir duruş sergiler. Kürt kimliğinin bastırılması, dilin yasaklanması, kültürel varlığın reddi gibi uygulamaların tarihsel olarak sistemli olduğunu belirtir ve bu durumun ancak yapısal özerklikle aşılabileceğini savunur. Ulusal birlik vurgusu kimliğin yalnızca yerel düzeyde değil, dört parçaya bölünmüş Kürt coğrafyasındaki (Türkiye, Irak, Suriye ve İran) tüm Kürt toplulukları için geçerli kolektif bir hak olduğunu ifade eder. Bu da KCK’nin kimlik anlayışını sınır ötesi ve ulus ötesi (transnational) bir çerçevede değerlendirmeyi gerekli kılar.

Anadilde Eğitim Hakkı ve Dil Siyasası

KCK Anayasası’nda dil, sadece iletişim aracı değil, kültürel varoluşun ve toplumsal belleğin taşıyıcısı olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle anadilde eğitim hakkı, temel bir hak olarak tanımlanır ve siyasal özerkliğin en görünür boyutlarından biri olarak sunulur. KCK, Kürtçenin ve lehçelerinin eğitim dili olmasını savunur. Bu çerçevede ilkokuldan yükseköğretime kadar tüm kademelerde Kürtçe eğitim veren kurumlar öngörülmektedir. Devletin resmi eğitim sistemine paralel olarak öz yönetim bölgesinde ana dilde eğitim veren okul ve akademiler kurulması hedeflenmektedir. KCK metninde Kürtçenin kamu hizmetlerinde, hukukta, yönetimde ve eğitimde resmi dil olarak kullanılması gerektiği belirtilir. Bu, sadece kültürel değil aynı zamanda siyasal bir talep olarak değerlendirilmektedir. Demokratik konfederalizm bakış açısından hareketle sadece Kürtçenin değil bölgedeki diğer etnik toplulukların da ana dillerinin tanınması savunulur. Bu bağlamda çokdilli ve çokkültürlü bir kamu düzeni önerilmektedir.

Kültürel Haklar ve Kolektif Kimliğin Kurumsallaşması

KCK Anayasası, kültürel hakları bireysel özgürlüklerle sınırlı bir çerçevede değil toplumsal yeniden kurulma sürecinin kurucu bir bileşeni olarak ele alır. Bu doğrultuda Kürt halkının müzik, edebiyat, geleneksel sanatlar ve inanç uygulamaları gibi kültürel öğeleri özgürce yaşatması temel haklardan biri olarak kabul edilir. KCK, kültürel üretimin desteklenmesi için yerel kültür merkezleri, medya kuruluşları, yayın evleri ve arşiv kurumlarının kurulmasını öngörmektedir. Böylece Kürtçenin ve Kürt kültürünün kurumsal varlığı güçlendirilmeye çalışılır. KCK metninde, Kürt halkının tarihsel hafızasının yok sayılmasına karşı kolektif bir tarih oluşturma hedeflenir. Bu çerçevede müzeler, anma günleri ve tarih araştırma enstitüleri gibi yapılar önerilir.

KCK Anayasası'nın bu bölümleri, Kürt kimliğinin siyasal özerklikle birlikte tanınmasını, dilin resmi ve kamusal bir statüye kavuşmasını ve kültürel üretimin siyasal süreçlerle bütünleşmesini amaçlayan bir dönüşüm modelini ortaya koymaktadır. Bu nedenle, kimlik, dil ve kültür hakları KCK sisteminde yalnızca taleplerin konusu değil aynı zamanda yeni bir siyasal toplumsallığın kurucu dinamikleri olarak değerlendirilir.

KCK Anayasası’nda Kamu Hizmetleri ve Devlet Modeli

KCK Anayasası, klasik ulus devletin merkezileşmiş, bürokratik ve yukarıdan-aşağıya kamu hizmeti anlayışından farklı olarak halk tabanlı, katılımcı ve yerinden yönetim ilkesine dayalı bir kamu hizmeti modeli önerir. Bu yapı, sadece siyasal değil, aynı zamanda ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda da değişik bir yönetişim biçimini kurumsallaştırma çabası taşır. KCK’nin önerdiği model, bir “devlet dışı devlet” olarak da tanımlanabilecek ölçüde kapsamlı ve sistemli bir kamusal yapı öngörmektedir.

Adalet ve Hukuk Sistemi: KCK, devlet yargısından bağımsız bir hukuk sistemi kurarak kendi toplumsal adalet mekanizmalarını oluşturur. Bu bağlamda Toplumsal Adalet Komisyonları adı verilen yerel düzeyde işleyen hukuk yapıları oluşturulur. Bu komisyonlar hem ceza hem medeni uyuşmazlıkları çözmeyi amaçlar. Ceza adaleti yerine onarıcı adalet anlayışı benimsenir. Cezaevleri yerine iyileştirme, uzlaştırma ve toplumsal yeniden bütünleşme ön plandadır. Yargının bağımsızlığı, devletten değil, toplumun taban örgütlerinden alınan meşrulukla şekillenir.

Eğitim Hizmetleri: KCK, eğitimde ana dilde öğrenimi temel ilke olarak benimser. Devlet eğitim sistemine paralel olarak kendi dil, tarih ve kültürüne dayalı özgün eğitim programlarıyla eğitim veren okullar ve akademiler kurmayı hedefler. Eğitim sistemi, sadece bilgi aktarımına değil, aynı zamanda siyasal bilinç, demokratik katılım ve toplumsal sorumluluk geliştirmeye yönelik kurgulanır. Kadın özgürlüğü ve ekolojik toplum gibi ideolojik temalar eğitimin çekirdek bileşenleri arasında yer alır.

Sağlık Hizmetleri: KCK, sağlık hizmetlerini devlet kurumlarına bağlı olmaksızın, yerel düzeyde örgütlenen halk meclisleri aracılığıyla sunmayı öngörür. Kamuya ücretsiz, topluluk temelli sağlık hizmetleri esastır. Alternatif ve geleneksel tıbbın da bu sistemle bütünleştirilmesi önerilmektedir. Kadın sağlığı, doğum merkezleri ve çocuk sağlığı alanları özel olarak vurgulanır.

Ekonomi ve Maliye Siyasaları: KCK’nin ekonomik modeli, merkezi kapitalist yapılara karşı daha farklı, komünal ve kooperatif temelli bir sistemdir. Kolektif üretim, kooperatifçilik ve dayanışma ekonomisi temel ilkeler olarak benimsenir. KCK, kendi vergilendirme sistemini oluşturmayı hedefler. Bu sistemde toplanan gelirler eğitim, sağlık ve altyapı gibi kamusal hizmetlere yönlendirilir. Merkezi hükümetin ekonomik denetimi dışındaki bu model eylemli bir ekonomik özerklik anlamına gelir.

Güvenlik ve Savunma: KCK, devletin polis ve askeri örgütlerine paralel olarak “Öz Savunma Güçleri” adlı yerel güvenlik yapılanmaları kurmayı öngörür. Güvenlik hizmetleri, halk meclislerinin denetiminde toplumsal meşruluk esasına göre şekillenir. Bu yapı, aynı zamanda klasik devletin “zor aygıtı”nın dışsallaştırılması anlamına gelir.

Ulaşım, Altyapı ve Çevre Hizmetleri: KCK modeli, ulaşım ve altyapı hizmetlerini merkezi otoriteye bağlı olmaksızın yerel yönetimlerin planlayacağı bir modelle ele alır. Çevre siyasası, ekolojik sürdürülebilirlik ilkesine dayanır. Alternatif enerji kaynakları (güneş, rüzgar) çevre dostu tarım ve sanayi uygulamaları desteklenir.

Kamu Hizmetlerinin Siyasal Niteliği

KCK’nin sunduğu kamu hizmeti modeli, yalnızca teknik veya yönetsel bir hizmet sunumu değil aynı zamanda ideolojik bir projenin yaşama aktarılmasıdır. Bu bağlamda her kamu hizmeti alanı devlete paralel bir siyasal yapılanmanın oluşturulmasına katkı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. KCK modeli, “devletin yerini alma” ile “devlete paralel bir yönetim geliştirme” arasında esnek bir çizgide konumlanmakta ancak uygulamada merkezi devletin yetki alanının dışlandığı özerk yapılar oluşturmaktadır.

KCK’NIN ÖZERKLİK ANLAYIŞI: KURAMSAL TEMELLER VE TÜRKİYE’DEKİ UYGULANABİLİRLİK SINIRLARI

KCK Anayasası'nın ortaya koyduğu yönetim anlayışı, Türkiye’de anayasal reform tartışmalarıyla kuramsal düzeyde kesişmekte, fakat uygulamada çok sayıda anayasal, siyasal ve toplumsal engelle karşı karşıya kalmaktadır. Bu bölümde, KCK'nin öngördüğü model ile Türkiye Cumhuriyeti'nin mevcut anayasal düzeni arasındaki uygunluk alanları, çatışma noktaları ve olası reform senaryoları değerlendirilmektedir.

Kuramsal Yakınlaşma Alanları

KCK’nin demokratik özerklik modeli, Türkiye’de zaman zaman gündeme gelen yerinden yönetim reformlarıyla örtüşebilmektedir. Özellikle Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı çerçevesinde yapılan tartışmalar bazı sınırlı açılımlar için zemin sunabilir. 2000’li yıllarda Türkiye'de başlatılan kültürel açılımlar ve Kürtçe yayın ve öğretim alanındaki kesimsel ilerlemeler KCK Anayasası’nda yer alan bazı taleplerle kuramsal olarak paralellik göstermektedir.

Uyuşmazlık Noktaları ve Anayasal Engeller

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın temel dayanaklarından biri olan tekil yapı KCK’nin öngördüğü konfederal modele doğrudan karşıttır. KCK’nin özyönetim ve öz savunma kurumları, mevcut anayasa çerçevesinde “devlet yapılanmasına farklı bir seçenek” olarak değerlendirilebilir. Vergilendirme, doğal kaynakların yönetimi ve güvenlik gibi temel egemenlik alanlarının yerel yapılara devredilmesi, mevcut anayasal sistemde olanaklı değildir. Bu tür bir yapı, anayasanın 3., 6. ve 127. maddeleri ile açıkça çelişmektedir. KCK’nin "toplumsal adalet komisyonları" gibi kurumları, Anayasa’nın yargı birliği ilkesine aykırıdır. Devlet yargısından bağımsız hukuk sistemleri kurulması anayasal düzende "paralel yargı" olarak değerlendirilebilir.

Siyasal Kabul Edilebilirlik Sınırları

Türkiye’de geniş kesimler, KCK yapılanmasını PKK ile özdeşleştirmektedir. Bu nedenle KCK’nin önerdiği herhangi bir model "terörle ilişkilendirilmiş bir sistem" algısıyla siyasal meşruluk sorunu yaşamaktadır. TBMM'deki siyasal partilerin büyük çoğunluğu, KCK modeline olumlu bakmamakta ve bu model genellikle tekil yapıya tehdit olarak görülmektedir. TBMM komisyonunda bu önerilere yer verilmesi dahi ciddi kutuplaşma yaratabilir.

Reform Olasılıkları ve Sınırlayıcı Unsurlar

KCK Anayasası'nın sunduğu öz yönetim ve konfederalizm modeli anayasa reformları bağlamında köktenci nitelikte bir dönüşüm gerektirir. Bu dönüşüm ancak yeni bir anayasa yapım süreciyle olanaklı olabilir. Toplumun büyük kesimlerini ikna edebilecek bir meşruluk çerçevesine oturması gerekir ve uluslararası aktörlerin ve bölgesel güçlerin rolü de göz ardı edilemez. Ancak mevcut siyasal atmosfer, güvenlik öncelikleri, tekil yapıya duyulan bağlılık ve kamuoyundaki duyarlılıklar dikkate alındığında KCK modelinin Türkiye’de kabul görmesi yakın vadede olası görünmemektedir.

KCK ANAYASASI’NIN KAMU YÖNETİMİ ÜZERİNDEKİ YANSIMALARI: YENİ BİR YÖNETİM MODELİ Mİ?

KCK Anayasası, klasik devlet-toplum ilişkisini ve kamu hizmeti anlayışını temelden sorgulayan bir bakış açısıyla farklı ve değişik bir kamu yönetimi modeli sunmaktadır. Bu model merkeziyetçiliği, bürokratik hiyerarşiyi ve teknokratik karar alma süreçlerini reddederek taban örgütlenmesine dayalı ve doğrudan halk katılımını esas alan bir sistem oluşturmayı hedeflemektedir. KCK’nin önerdiği kamu yönetimi anlayışının temel sorunsalı şudur: Bu yapı, mevcut devlet aygıtının dışında ve paralel bir yönetim biçimi olarak mı kurgulanmaktadır, yoksa devletin yerini almayı hedefleyen devrimci bir dönüşüm projesi midir? Bu noktada üç olasılık ön plana çıkmaktadır:

Paralel Yapılanma: KCK, devletin varlığını tanımakla birlikte onun dışında bir yönetim alanı oluşturarak işlevsel bir ikili yapı kurmayı hedefler.

Geçici Aşama: Mevcut sistemle görüşmeler yoluyla kademeli bir dönüşüm önerir. Son hedef, demokratik konfederalizmin kurumsallaşmasıdır.

Devleti Dönüştürme: Ulus-devletin aşılması ve yerini yerinden yönetim ilkesine dayalı halk meclislerinin alması öngörülür.

Bu çerçevede, KCK Anayasası'nın sunduğu modelin devlet dışı bir kamu yönetimi sistemi olduğu söylenebilir.

Kamu Hizmetlerinin Yeniden Tanımı

KCK Anayasası'nda kamu hizmetleri, halk tabanlı örgütlenmeler eliyle ve merkezi devlet aygıtından bağımsız olarak yürütülür. Bu hizmet alanları arasında

Eğitim: Ana dilde eğitim, halk akademileri ve öz yönetim üniversiteleri.

Sağlık: Kamusal sağlık merkezleri, geleneksel tıp uygulamaları, kadın ve çocuk sağlığına öncelik.

Adalet: Devletten bağımsız “Toplumsal Adalet Komisyonları” ve halk mahkemeleri.

Ekonomi: Kooperatifleşme, kolektif üretim ve merkezi piyasaya paralel ekonomik ilişkiler.

Savunma: Yerel güvenlik birimleri (öz savunma) ve milis örgütlenmeleri yer almaktadır.

Bu model, kamu hizmetlerini devlet tekelinden çıkarıp topluluk mülkiyetine ve halk temsiline dayalı olarak yeniden tanımlamaktadır.

Katılımcı Yönetim ve Yeni Yönetişim Biçimi

KCK sisteminde yönetişim aşağıdan yukarıya doğru kurgulanmıştır. Karar alma mekanizmaları, halk meclisleri, komünler ve toplumsal komiteler aracılığıyla işler. Bu yönüyle KCK temsili demokrasi yerine doğrudan demokrasi, bürokratik kamu yönetimi yerine katılımcı yönetişim ve profesyonel kamu personeli yerine halk temsiline dayalı öz yönetim modelini öne çıkarmaktadır. Bu yapı, klasik kamu yönetimi anlayışından normatif, işlevsel ve kurumsal olarak köktenci şekilde ayrılmaktadır.

Türk Kamu Yönetimi Açısından Anlamı

KCK Anayasası'nın önerdiği kamu yönetimi modeli mevcut sistemle hem ideolojik hem de kurumsal düzeyde ciddi farklılıklar taşımaktadır. KCK’nin oluşturduğu kurumlar (halk mahkemeleri, yerel meclisler, öz savunma güçleri) devletin meşru kurumlarıyla çatışma riski taşır. Eğitim, sağlık, yargı gibi alanlarda kendi yapılarını kurma hedefi, merkezi otoritenin yetki alanına doğrudan müdahale anlamına gelir. Türkiye’de kamu hizmetlerinin yürütülmesi, 1982 Anayasası ve 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu gibi yasal düzenlemelere dayanır. KCK modeli, bu sistemin dışına çıkmaktadır.

Kamu Siyasaları Bakış Açısından Değerlendirme

KCK modeli, farklı kamu siyasaları üretme kapasitesine sahip olsa da bu siyasaların yasal geçerlilik sorunu vardır. Merkezi yönetimle çatışma gizil gücü çok yüksektir. Uygulama alanı eylemli denetim sağlanabilen bölgelerle sınırlıdır. Bununla birlikte, yerel kamu siyasalarının halk temsiline dayalı olarak geliştirilmesi, kamu yönetiminde daha katılımcı ve demokratik bir zeminin oluşturulabileceği savını da gündeme getirmektedir.

KCK ANAYASASI’NIN TÜRKİYE’DE MEŞRULUK DÜZEYİ VE SİYASAL AÇIDAN KABUL EDİLEBİLME OLASILIKLARI

KCK Anayasası hem normatif içeriği hem de örgütsel yapısıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin mevcut anayasal düzeniyle belirgin bir gerilim içerisindedir. Bu anayasa önerisi yasama, yürütme, yargı, güvenlik, eğitim, sağlık ve ekonomi gibi temel kamu hizmet alanlarında paralel bir yönetim modeli önermektedir. Bu öneri, anayasal egemenlik ve tekil devlet ilkeleri temelinde şekillenen Türkiye siyasal sistemiyle önemli ölçüde çelişmektedir. Bu çerçevede, KCK Anayasası'nın Türkiye’de hukuken meşru görülmesi ya da siyasal açıdan kabul edilebilir bulunması hem kurumsal hem de toplumsal düzeyde çeşitli sınırlılıklara bağlıdır.

Meşruluk Açısından Normatif Gerilim Alanları

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tekil yapıyı, merkeziyetçiliği ve egemenliğin devlette tekelini esas alır. KCK Anayasası ise bu yapıların dışında, hatta yer yer karşısında konumlanan bir “paralel yönetim mimarisi” önermektedir. Özellikle şu başlıklar, anayasal düzen açısından ciddi sorunlar doğurmaktadır: Yasama ve yürütme yetkisinin Kongra-Gel ve Yürütme Konseyi gibi yapılara bırakılması, öz savunma güçleri aracılığıyla güvenliğin devlet tekelinden çıkarılması, Toplumsal Adalet Komisyonları adı altında paralel bir yargı mekanizmasının kurulması, vergi toplama, doğal kaynakları yönetme ve kamu hizmetlerini örgütleme gibi egemenlik yetkilerinin yerel yönetimlere devri. Bu unsurlar, yalnızca hukuksal meşruluk açısından değil aynı zamanda egemenlik kavramının siyasal kuramdaki tanımı açısından da doğrudan bir meydan okuma anlamına gelmektedir.

Siyasal Kabul Edilebilirlik Sınırları

KCK Anayasası’nın öngördüğü yönetim modeli Türkiye'nin siyasal sistemi içinde bütüncül biçimde kabul edilebilir nitelikte değildir. Bununla birlikte, anayasanın tümden reddedilmesi yerine içerdiği bazı unsurların demokratikleşme ve çoğulculuk bağlamında tartışmaya açılması olanaklıdır. Bu çerçevede, önerilen hükümler iki grupta değerlendirilebilir: Kesimsel olarak görüşülebilecek unsurlar ve hiçbir şekilde kabul edilemez unsurlar.

Kesimsel olarak görüşülebilecek unsurlar arasında yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, ana dilde eğitimin seçmeli düzeyde tanınması, kültürel ve kimlik temelli hakların genişletilmesi, kooperatif temelli ekonomik yapılar ve dayanışma ekonomileri ve kadınların eşit temsili ve özgün kadın yapılarının güçlendirilmesi sayılabilir. Bu başlıklar, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde belirli sınırlar içinde ele alınabilir.

Hiçbir şekilde kabul edilemez unsurlar ise şunlardır: Devlet dışında bir yasama-yürütme mekanizmasının kurulması, silahlı yapılarla paralel güvenlik düzenlemeleri oluşturulması, doğal kaynakların merkezi otoritenin dışındaki yapılarca yönetilmesi, yargı yetkisinin devletten bağımsız yapılara bırakılması, vergi toplama ve kamu maliyesinin bölgesel olarak yeniden yapılandırılması. Bu hükümler, anayasal egemenliğin devredilemezliği ilkesi ile açıkça çeliştiğinden siyasal kabul sınırlarının dışındadır.

Türkiye Açısından Risk ve Sakınca Çözümlemesi

KCK Anayasası’nda yer alan örgütlenme modeli, sınır ve ulus aşan (transnational) bir nitelik taşımakta ve bu durum Türkiye açısından hem anayasal düzen hem de ulusal güvenlik bağlamında çok boyutlu riskler doğurmaktadır. Bu riskler aşağıda ana başlıklar olarak incelenmiştir.

Tekil Devlet Yapısı ve Anayasal Bütünlük: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 3. maddesi, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü güvence altına almaktadır. KCK’nin örgütsel çerçevesi, Türkiye, Suriye, Irak ve İran topraklarını kapsayan “Kürdistan coğrafyası” tanımına dayalıdır. Bu yaklaşım, coğrafi bütünlük ilkesine aykırı bir biçimde, ulusal sınırların ötesinde siyasal, yönetsel ve kültürel bir bütünleşmeyi hedeflemektedir. Bu durum, Türkiye’nin tekil devlet yapısını doğrudan zayıflatabilecek güce sahiptir.

Hukuksal ve Yönetsel Yetki Çakışması: KCK, kendi yasama, yürütme ve yargı organlarına sahip özerk bir yönetim modeli öngörmektedir. Bu organlar, ulus-ötesi eşgüdüm sayesinde merkezi devletin kurumlarından bağımsız ve farklı bir işlev üstlenmektedir. Türkiye açısından bu durum, paralel devlet yapılanması olarak değerlendirilebilecek hukuksal ve yönetsel bir yetki çakışması yaratmakta ve Anayasa’nın üstünlüğü ve hukuk birliği ilkelerini zedelemektedir.

Güvenlik ve Askeri Tehditler: KCK’nin savunma ve güvenlik yapılanması, PKK ve diğer bölgesel silahlı gruplarla organik bağlara sahiptir. Ulus-ötesi örgütlenme, sınır ötesinden Türkiye içine yönelik eş güdümlü milis etkinliklerini olanaklı kılacaktır. Bu da hem sınır güvenliği hem de iç güvenlik açısından sürekli ve asimetrik bir tehdit oluşturacaktır. Ayrıca, farklı ülkelerdeki KCK bağlantılı yapılar arasındaki askeri ve lojistik iş birliği Türkiye’nin terörle savaşım stratejisini zorlaştıracaktır.

Ekonomik ve Kaynak Yönetimine Yönelik Riskler: KCK’nin doğal kaynak yönetimini yerel meclisler aracılığıyla ve merkezi hükümetten bağımsız şekilde yürütme hedefi, Türkiye’nin ekonomik bütünlüğü açısından ciddi sakıncalar taşımaktadır. Petrol, doğal gaz, madenler ve su kaynaklarının yerel yönetimlerce denetlenmesi devletin stratejik kaynaklar üzerindeki yetkisini zayıflatabilir. Bu durum, özellikle enerji güvenliği ve ulusal kalkınma politikalarının uygulanmasında ciddi sorunlara yol açabilir.

Dış Politika ve Diplomatik Baskılar: KCK’nin sınır aşan yapısı, uluslararası arenada “Kürt halkı adına” temsil iddiasında bulunabilecek aktörlerin meşruluk kazanmasına zemin hazırlayacaktır. Bu gelişme, Türkiye’nin dış politikasında ve devlet dışı muhataplarla karşı karşıya kalmasına neden olabilir. Ayrıca, uluslararası kuruluşlar ve yabancı devletler nezdinde merkezi hükümetin yetkilerini zayıflatabilecek diplomatik baskıların artması olasılığı söz konusudur.

Özetlemek gerekirse, KCK’nin sınır ve ulus-ötesi niteliği, Türkiye açısından sadece güvenlik boyutunda değil, anayasal düzen, ekonomik kaynak yönetimi ve diplomatik ilişkiler düzeyinde de riskler barındırmaktadır. Bu nedenle, KCK Anayasası’nda öngörülen model, mevcut anayasal çerçeve içinde kabul edilebilirlik sınırlarının ötesinde bir yapılanma olarak değerlendirilmektedir. Bu durum, TBMM’de kurulan komisyonunun karşılaşacağı en temel engellerden birini oluşturacaktır.

TBMM Komisyonu Açısından Olası Sorun Alanları

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu’nun KCK Anayasası’nı gündemine alması durumunda karşılaşabileceği başlıca zorluklar şunlardır:

Anayasal sınırlar: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, paralel yasa yapıcı ve uygulayıcı organları tanımamaktadır.

Kamuoyu ve siyasal aktör tepkileri: Özellikle milliyetçi ve güvenlik eksenli siyaset yapan çevrelerin bu tür bir gündemi sert şekilde reddetme olasılığı yüksektir.

Güvenlik bürokrasisinin refleksi: KCK’nin PKK ile olan organik bağı nedeniyle bu yapıların muhatap alınması güvenlik kurumlarınca tehdit olarak algılanmaktadır.

Uluslararası etkiler: Suriye, İran ve Irak’taki yapılanmalar ile eş zamanlı yürütülen bir siyasal modelin Türkiye’de meşruluk kazanması dış siyasa açısından da sorun doğurabilir.

Demokratik Açılım ve Stratejik Dönüşüm Olasılığı

KCK Anayasası’nın içerdiği taleplerin büyük bölümü, yalnızca Kürt kimliğine ilişkin değil aynı zamanda demokratikleşme, yerinden yönetim, kültürel çoğulculuk ve toplumsal cinsiyet eşitliği gibi geniş toplumsal taleplere dayanmaktadır. Bu nedenle silahsızlanma ve sivilleşme koşullarının sağlanması, toplumsal tabanlı bir çözüm sürecinin geliştirilmesi ve taleplerin siyasal partiler aracılığıyla temsil edilmesi bu yapıların meşru muhataplar haline gelmesini sağlayabilir. Böyle bir dönüşüm gerçekleşirse, KCK Anayasası’nın önerdiği bazı ilkeler, Türkiye'nin anayasal ve siyasal reform gündeminde kademeli olarak tartışılabilir duruma gelebilir.

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Öcalan’ın mektubunu okuyan siyasetçilerden biri konuşmanın sonucunda adeta bir dip not ya da son not koydu: "Şüphesiz uygulamada silahların bırakılması ve PKK’nın kendini feshi, demokratik siyasetin ve hukuksal boyutun tanınmasını gerektirir". Sırrı Süreyya Önder'in aktardığı bu mesajda, PKK'nın silah bırakması ve kendini feshetmesinin, demokratik siyasetin ve hukuksal boyutun tanınmasını gerektirdiği vurgulanmıştı. Bu, çözüm sürecinin ilerlemesi için karşılıklı güven ve hukukun önemi üzerine yapılan önemli bir açıklamaydı. Demokratik siyasetin ve hukuksal boyutun tanınması yukarıda sıralanan taleplere yanıt verilmesini gerektirebilir.  Kesin yargıya varmadan önce üzerinde iyice düşünmek ve içeriği iyi saptamak gerekir.

Bu çalışma, KCK Anayasası'nın temel ilkelerini, örgütsel yapısını ve kamu yönetimine ilişkin yaklaşımını inceleyerek, Türkiye’deki anayasal sistemle olan benzerlik ve çatışma noktalarını karşılaştırmalı biçimde çözümlemeyi amaçlamıştır. KCK'nin önerdiği sistem, klasik devlet aygıtına farklı bir seçenek olarak kurgulanan, tabana dayalı, doğrudan katılıma açık ve merkeziyetçiliğe karşı bir yönetim anlayışını temsil etmektedir. Bu yapı yasama, yürütme ve yargı işlevlerini kendi kurumsal düzenlemeleriyle şekillendirmekte ve özellikle yerel özyönetim, kültürel haklar, ana dilde eğitim, kadın temsili ve ekonomik öz yeterlilik gibi başlıklarda kapsamlı bir kamu yönetimi modeli sunmaktadır.

KCK Anayasası, bir yandan Kürt toplumunun tarihsel kimlik taleplerini, kültürel ve siyasal hak arayışlarını dile getirirken diğer yandan Türkiye Cumhuriyeti'nin tekil devlet yapısı, egemenlik anlayışı ve anayasal bütünlüğüyle açık biçimde çelişen bir sistem önerisi sunmaktadır. KCK’nin öngördüğü yapı, mevcut anayasal çerçevede sadece teknik değil aynı zamanda siyasal ve ideolojik olarak da karşıtlık üretmektedir.

Araştırmada ulaşılan temel sonuçlardan biri şudur: KCK’nin demokratik konfederalizm esasına dayanan yönetim modeli, yerinden yönetim, kültürel çoğulculuk ve toplumsal katılım gibi alanlarda belirli açılımlar sunsa da Türkiye’de anayasal olarak uygulanabilirliğine ilişkin sınırlar çok belirgindir. Bu sınırlar, sadece hukuksal normlar değil, aynı zamanda tarihsel, siyasal ve toplumsal direnç noktalarıyla da pekişmektedir. Özellikle PKK ile olan ideolojik ve örgütsel bağ, KCK Anayasası'nın meşruluğunu siyasal zeminde zayıflatmakta ve reform tartışmalarının önünü kesmektedir.

Sonuç olarak, KCK Anayasası, Türkiye için bir anayasal modelden ziyade, anayasa reform tartışmalarında dikkatle çözümlenmesi gereken sosyo-siyasal bir bildirge niteliği taşımaktadır. Bu bildirge, bir halkın tarihsel taleplerini ve yönetişim vizyonunu yansıttığı kadar, aynı zamanda Türkiye’nin demokratikleşme süreçlerindeki gerilim ve sınırlara da ayna tutmaktadır.

 

 

KAYNAKÇA

Akkaya, A. H., Jongerden, J., & Joost, J. (2012). The PKK in the 2000s: Continuity through breaks? In M. Casier & J. Jongerden (Eds.), Nationalisms and Politics in Turkey: Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue (pp. 143–162). Routledge.

Bocco, R., & Tejel, J. (2019). The Kurdish Issue and the PKK: Past and Present in Turkish Politics. Middle East Studies, 55(6), 897–913. https://doi.org/10.1080/00263206.2019.1653279

Gunter, M. M. (2010). The Kurds Ascending: The Evolving Solution to the Kurdish Problem in Iraq and Turkey. Palgrave Macmillan.

Güneş, C. (2012). The Kurdish National Movement in Turkey: From Protest to Resistance. Routledge.

Jongerden, J. (2007). The Settlement Issue in Turkey and the Kurds: An Analysis of Spatials Policies, Çağdaşity and War. Brill.

Knapp, M., Flach, A., & Ayboga, E. (2016). Revolution in Rojava: Democratic Autonomy and Women's Liberation in Syrian Kurdistan. Pluto Press.

Koma Civakên Kurdistan (KCK). (2005). KCK Sözleşmesi. PKK Yayınları.

Öcalan, A. (2011). Democratic Confederalism. Transmedia Publishing Ltd.

Sayarı, S. (2016). Back to a Predominant Party System: The November 2015 Snap Election in Turkey. South European Society and Politics, 21(2), 263–280. https://doi.org/10.1080/13608746.2016.1170256

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, (1982). Resmî Gazete Tarihi: 09.11.1982, Sayı: 17863.

Watts, N. F. (2010). Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey. University of Washington Press.

Yıldız, K. (2005). The Kurds in Turkey: EU Accession and Human Rights. Pluto Press.